Theologika Drommena: Τι είναι η βασκανία, το "μάτι"; Γιατί κάποιος μπορεί να "ματιάσει" και κάποιος άλλος όχι;

133. Εἶναι δυνατήἡ πλήρωση τοῦ εὐαγγελικοῦ νόμου; (απάτηση).

῾Ο εὐαγγελικός νόμος ἐκφράζει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως αὐτό καταγράφτηκε στίς δύο διαθῆκες του, τήν Παλαιά καί τήν Καινή. ᾿Εφόσον δέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἅγιο, ἔτσι καίὁ νόμος ὁἐκφράζων αὐτό εἶναι ἅγιος. ῾Ο νόμος ἐκφράζεται μέ τή μορφήἐντολῶν, τίς ὁποῖες ὁ πιστός καλεῖται νάἐκτελεῖ. Μέ τήν τέλεση τῶν ἐντολῶν ἐμπνεομένων ἀπό τήν πίστη καί τή ζωογόνο πνοή τῆς χάριτος, ὁ χριστιανός πιστοποιεῖ τήν κλήση του, ἐκφράζει τήν αὐτοσυνειδησία του ὡς ζωντανό μέλος τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, προάγεται στήν ἀρετή καί τήν πνευματική του τελείωση καί γίνεται ἄξιος τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Διά τῆς πιστῆς τηρήσεως τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦὁἄνθρωπος σώζεται. ᾿Αντίθετα, ἄν παραλείπει τήν τήρηση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦἤ καί καταπατεῖ αὐτόν, ὡς συνέπεια θάἔχει τήν ἀπώλεια τῆς ψυχῆς του.

Εἶναι ὅμως ἐφικτήἡ πλήρης καί τέλεια πλήρωση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ; ῞Οπως καί σέὅλες τίς ἄλλες καταστάσεις, τόἀπόλυτο καί τέλειο διαφεύγει τίς ἀνθρώπινες δυνατότητες. Τό τέλειο εἶναι μόνο γιά τόν τέλειο Θεό, ὄχι γιά τόν πεπερασμένο ἄνθρωπο. ῎Αν ὅμως τόἀπολύτως τέλειο ἰσχύει μόνο γιά τό Θεό, γιά τά πλάσματα ἰσχύει τό σχετικῶς τέλειο. ῾Ο ἄνθρωπος δηλαδή πράττοντας τό νόμο τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νάἀπομάξει τό εὐαγγελικόἰδεῶδες τό σύμμετρο πρός τίς ἠθικοπνευματικές του δυνάμεις, τελώντας ἐλεύθερα τό νόμο τοῦ Θεοῦ καίἐπικουρούμενος ἀπό τήν τελειωτική χάρη τοῦ῾Αγίου Πνεύματος. ῞Οσοι ἰσχυρίζονται ὅτι στά σχετικάἀνθρώπινα πλαίσια εἶναι ἀδύνατη ἡ πλήρωση τοῦ εὐαγγελικοῦἰδεώδους δέν ἔχουν δίκαιο. Αὐτό θ’ ἀποτελοῦσε κατασυκοφάντηση τοῦἁγίου Θεοῦ, πούἐπιτάσσει στούς ἀνθρώπους ἐντάλματα, τάὁποῖα ἀδυνατοῦν νάἐκτελέσουν. Φυσικάἡ πλήρωση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι πάντοτε εὔκολη, ἀδύνατη δέ στίς δυνάμεις τοῦ φυσικοῦἀνθρώπου. Μόνο στό πεδίο τῆς χάριτος μπορεῖ νάἐκπληρώσει ὁ πιστός τάἐντάλματα τοῦ Θεοῦ. Αὐτό θάἐξαρτηθεῖἀπό τήν ἰδιοφυΐα καί τίς ὅποιες ἄλλες δυνατότητές του. ῎Αλλοι μέν, οἱἅγιοι, φθάνουν στήν τελείωσή τους, ἄλλοι ἁπλῶς τήν πλησιάζουν, ἐνῶἄλλοι μένουν μακριά. ᾿Εν πάση ὅμως περιπτώσει ἡ κατά τό δυνατόν πλήρωση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ εἶναι γιάὅλους ἐφικτή καί ἐπιτακτική.

134. Ποιά εἶναι τάἔργα τάὁποῖα ὀφείλει νά τελεῖὁἀναγεννημένος πιστός;

α) Αὐτά πού εἶναι ὑποχρεωτικά γιάὅλους τούς πιστούς. Εἶναι οἱἐντολές τοῦ Θεοῦ πούὑπάρχουν στίς δύο Διαθῆκες του, κυρίως στό Δεκάλογο τῆς Π. Διαθήκης. ῾Ο κάθε πιστός πρέπει, κατά τό μέτρο τῶν δυνάμεων καί τῶν δυνατοτήτων του, νά τηρεῖ τό νόμο τοῦ Θεοῦ189, νά μή φονεύει, νά μή μοιχεύει, νά μήν κλέβει, νάἀγαπᾶ τό Θεό καί τόν πλησίον του κ.λπ. ῾Η καταπάτηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ συνεπάγεται τήν τιμωρία τοῦἀνθρώπου, σέἀκραῖες δέ περιπτώσεις καίἄν δέν διορθωθεῖἐν τῷ μεταξύ, μπορεῖὁἁμαρτωλός τελικά νά κατακριθεῖ καί νά χάσει τήν ψυχή του.

β) Τάἔργα πού δέν εἶναι ὑποχρεωτικά γιάὅλους, ἡ πλήρωση τῶν ὁποίων ἀφήνεται στήν ἐλεύθερη προαίρεση τοῦἀνθρώπου. Τάἔργα αὐτάὀνομάζονται εὐαγγελικές παραινέσεις (συμβουλές). Αὐτές εἶναι συνήθως τρεῖς· ἡ παρθενία, ἡἀκτημοσύνη καίὁ μοναχικός βίος. Τάἔργα αὐτά δέν δευσμεύουν ὅλους τούς πιστούς, ἀλλά μόνον ὀλίγους, αὐτούς πού θέλουν ἐλεύθερα νά τάἀναλάβουν.

Οἱ εὐαγγελικές παραινέσεις δέν εἶναι καθ’ ἑαυτές ἀξιόμισθες. Εἶναι μέν ἔργα ἐπαινετά, ὄχι ὅμως καίἀξιόμισθα. ῾Η ἀξίωση, λόγου χάρη, ὅτι τό νά μένει κανείς ἄγαμος καί νά νηστεύει κάνει κάτι ἀξιόμισθο ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐπικίνδυνη, γιατίὑποτιμᾶ τόν γάμο σάν κάτι ἀκάθαρτο καί διακρίνει τίς τροφές σέ κατακριτέες καί μή, κάτι πούἀντιβαίνει στό γενικότερο πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου. ᾿Εντούτοις, ἄν οἱ εὐαγγελικές παραινέσεις δέν εἶναι ἀξιόμισθες, εἶναι ὡστόσο μέσα ἀξιόλογα νά πράττει κανείς εὐχερέστερα τήν ἀρετή καί νά διακονεῖἀπερίσπαστα τόν Κύριο· ἐκ τοῦ λόγου τούτου εἶναι προτιμητέες καί γιάὁρισμένους ἀνθρώπους καί σέὁρισμένες περιπτώσεις, ἀναγκαῖες καίἐπιβαλλόμενες. ῞Οτι οἱ παραινέσεις δέν εἶναι ὑποχρεωτικές γιάὅλους, δηλώνουν τά λόγια τοῦ Κυρίου πρός τόν πλούσιο νεανίσκο· «Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τάὑπάρχοντα καί δός πτωχοῖς, καίἕξεις θησαυρόν ἐν οὐρανῷ, καί δεῦρο ἀκολούθει μοι»190, ὅπου ἡ τέλεια ἀκτημοσύνη καίἡἀποστολική μαθητεία ἀφήνονται στήν προαίρεση τοῦ νεανίσκου, ὅπως καί τό παράδειγμα τοῦ Ζακχαίου, ὁὁποῖος ἔγινε δεκτός ἀπό τόν Κύριο ὡς υἱός ᾿Αβραάμ μέ τήν προαιρετική προσφορά τοῦ μισοῦ μέρους τῆς περιουσίας του191. ῞Οτι ὅμως οἱ περιπτώσεις τῶν ᾿Αποστόλων καίἄλλων ἀσκητῶν καίἁγίων, οἱὁποῖοι, ἐγκαταλείψαντες τά πάντα ἀφιερώθηκαν ὁλόψυχα στή διακονία τοῦ Κυρίου, εἶναι κάτι ἐντελῶς διαφορετικόἀπό τή συμπεριφορά τοῦ νεανίσκου τοῦ μή δυναμένου ν’ ἀποκολληθεῖἀπό τάὑπάρχοντά του, εἶναι φανερόν.

᾿Ενδεικτικές ἐπίσης εἶναι καί οἱ παραινέσεις τοῦ᾿Απ. Παύλου· «Λέγω δέ τοῖς ἀγάμοις καί ταῖς χήραις καλόν αὐτοῖς, ἐάν μένωσιν ὡς κἀγώ»192. ᾿Εδῶὁ᾿Απόστολος προτείνει ἁπλῶς τήν ἀγαμία σάν κάτι πού διευκολύνει τήν ἀπερίσπαστη διακονία τοῦ Εὐαγγελίου, δεδομένου μάλιστα ὅτι ὁ «γαμήσας μεριμνᾷ τά τοῦ κόσμου, πῶς ἀρέσει τῇ γυναικί»193. ᾿Από τήν ἄλλη ὁ αὐτός ᾿Απόστολος τοποθετεῖ τήν ἀγαμία πιό πάνω ἀπό τόν γάμο· «῾Ο ἐκγαμίζων καλῶς ποιεῖ, ὁ δέ μήἐκγαμίζων κρεῖττον ποιεῖ»194. Τότε μόνον εἶναι προτιμότερος ὁ γάμος ὅταν ὁἄνθρωπος δέν ἀντέχει τήν πύρωση τῆς σάρκας· «Κρεῖσσον γάρ ἐστι γαμῆσαι ἤ πυροῦσθαι»195.

῾Υπάρχει βέβαια καίἡἀντίληψη, ὅτι ἡ διάκριση τῶν ἁπλῶν καθηκόντων ἀπό τίς εὐαγγελικές παραινέσεις δέν εἶναι σωστή, ἕνεκα τῶν ἐκτάκτων δώρων καί δυνάμεων μέ τίς ὁποῖες εἶναι ἐφοδιασμένοι οἱἀναλαμβάνοντες τίς εὐαγγελικές συμβουλές, οἱὁποῖες εἶναι σ’ αὐτή τήν περίπτωση ἁπλά καθήκοντα γιά τούς δυναμένους. ῾Η ἄποψη ὅμως αὐτή δέν εἶναι σωστή. Τά μεγάλα ἀπό τό Θεό δῶρα δέν ἀρκοῦν πάντοτε γιά τήν ἀνάληψη τῶν εὐαγγελικῶν παραινέσεων, ἀλλ’ ἀπαιτεῖται παράλληλα καίἡἐλεύθερη θέληση τοῦἀνθρώπου, πράγμα πού δέν συμβαίνει πάντοτε, ὅπως μαρτυρεῖἡἱστορική πείρα. ῾Υπάρχουν δηλαδήἄνθρωποι, πούἄν καίἔλαβαν ἔκτακτα χαρίσματα ἀπό τό Θεό, ὅμως δέν ἀνέλαβαν τίς εὐαγγελικές παραινέσεις, πολλές δέ φορές περιῆλθαν στήν ἠθική κατάπτωση καί τή διαφθορά.

Τό πράγμα βέβαια διαφέρει, ἄν μελετηθεῖἀπό τήν ὑποκειμενική του πλευρά. ῞Οσο περισσότερο προχωρεῖ κανείς στό στάδιο τῆς ἠθικῆς τελειώσεως, τόσο περισσότερο συνειδητοποιεῖ τήν πνευματική του κατάσταση καίἐκεῖνο πού οἱ πολλοί θεωροῦν ὡς ἔκτακτο ἔργο καίὑψηλήἀποστολή, αὐτός τό θεωρεῖὡς ἁπλό χρέος καίἐπιταγή, ὡς καθῆκον τόὁποῖον ὀφείλει νάἐπιτελέσει ὡς «ἀχρεῖος δοῦλος»196. Αὐτόὅμως δέν σημαίνει κατ’ ἀνάγκη καί τήν ἐξ ἀντικειμένου ἐξάλειψη τῆς διακρίσεως τῶν ἁπλῶν ἐντολῶν ἀπό τίς εὐαγγελικές παραινέσεις.

135. Τί φρονοῦν σχετικά οἱ Ρωμαιοκαθολικοί;

Φαίνεται μᾶλλον νά παραθεωροῦν τήν ἐξ ὑποκειμένου ἐκτίμηση τῶν ἐκτάκτων ἔργων. Τάἔργα αὐτά κατ’ αὐτούς εἶναι ὑπέρτακτα (Οἆὸἶὰὖ῟ἆὸἶὸἶ῏ὼὰὦἂ῏ὃὸὖ), δηλαδή ξεφεύγουν ἀπό τόν κύκλο τῶν κοινῶν καθηκόντων τοῦἀνθρώπου καίἔχουν περισσεύουσαν ἀξιομισθία, ἡὁποία μπορεῖ νά διατεθεῖὑπέρ τῶν ὑστερούντων μελῶν τῆς ᾿Εκκλησίας. Τά διδάγματα αὐτά εἶναι ἐπιλήψιμα καίἐπικίνδυνα. ᾿Επιλήψιμα, διότι ἡἔννοια τῆς περισσεύουσας ἀξιομισθίας τῶν ὑπερτάκτων ἔργων προσκρούει στήν ἀξιομισθία τοῦ Κυρίου διά τῆς ὁποίας συγχωροῦνται οἱἁμαρτίες τοῦἀνθρώπου, καί στή χάρη τοῦ῾Αγίου Πνεύματος διά τῆς ὁποίας τελοῦνται ὅλα τάἀγαθάἔργα. ᾿Επικίνδυνα δέ, γιατί προσκρούουν στήν εὐαγγελική ταπείνωση καίὁδηγοῦν στό φαρισαϊσμό. Βέβαια ἡ διάκριση τῶν ὑπερτάκτων ἔργων γενικά δέν εἶναι ἀντίθετη πρός τήν ἀντίστοιχη ὀρθόδοξη θεώρηση, ὅπως τήν εἴδαμε πιό πάνω. ῾Η διαφοράἀρχίζει ἀπό τό στοιχεῖο τῆς περισσεύουσας ἀξιομισθίας τῶν ἔργων τούτων, ἐπί τῶν ὁποίων θά στηθεῖἡ διδασκαλία τῆς Ρωμαϊκῆς ᾿Εκκλησίας περί θησαυροῦἀξιομισθίας τῶν ἁγίων καί διανομῆς της στούς ἔχοντας ἀνάγκη πιστούς. Τά διδάγματα αὐτά εἶναι ἐντελῶς ἀσύστατα, ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια.

136. Τί διδάσκουν περίἔργων οἱ Διαμαρτυρόμενοι;

᾿Αφ’ ἑνός μέν δέν δέχονται τή διάκριση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ σέἐντολές καί συμβουλές, καμία δέἀξία δέν ἀπονέμουν στήν ἀγαμία, τίς νηστεῖες, τό μοναχικό βίο κ.τ.ὅ., ἀφ’ ἑτέρου δέ δέν ἀποδέχονται τήν πλήρη τέλεση τοῦ θείου νόμου, θεωροῦντες ὅτι κάθε ἔργο ἀγαθό, αὐστηρά κρινόμενο, εἶναι ἀπόβλητο ἀπό τό Θεό καίἀξιοκατάκριτο.

Εἶναι φανερό, ὅτι στά διδάγματα αὐτάὁδηγοῦνται οἱ Διαμαρτυρόμενοι ἐπηρεαζόμενοι ἀπό τίς ἀνθρωπολογικές τους ἀντιλήψεις. ᾿Εφ’ ὅσον διά τῆς πτώσεως καταστράφηκε ἡ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο καί νεκρώθηκε πνευματικάἡ φύση του, ὁ πεσμένος στήν ἁμαρτία ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά πράξει τόἀγαθό, πολύ δέ λιγότερο νά τελέσει τόν εὐαγγελικό νόμο. Κατ’ αὐτούς ἡ τέλεση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ εἶναι ἰδανικόἀνέφικτο σέ κάθε ἄνθρωπο. Οἱ Διαμαρτυρόμενοι συγχέουν, ὡς φαίνεται, τόἄπειρο θέλημα τοῦ Θεοῦ, τόὁποῖο ὄντως εἶναι ἀνέφικτο σέ κάθε κτιστή φύση, ἀπό τήν πρακτικήἐφαρμογή του ὑπό τή μορφήἐντολῶν, πού εἶναι ἔστω καί δύσκολα ἐφικτή στόν ἄνθρωπο. Στό πεδίο τῆς χάριτος οἱ πιστοί, ἐπικουρούμενοι ἀπό τήν ἐνίσχυση τοῦ῾Αγίου Πνεύματος, μποροῦν νά πλησιάσουν τόἠθικόἰδεῶδες τοῦ Εὐαγγελίου, ἄλλοι περισσότερο καίἄλλοι ὀλιγότερο, ἀνάλογα μέ τόν τύπο τοῦ καθενός, τίς δυνατότητες πούἔχει καί τίς περιστάσεις τῆς ζωῆς.

῾Η πιό πάνω διδασκαλία τοῦ Προτεσταντισμοῦ δέν εἶναι σύμφωνη μέ τή διδασκαλία τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, ἡὁποία ἐπιτάσσει ἐμφαντικά τήν τέλεση τῶν θείων ἐντολῶν, ἀπό τήν ὁποία ἐξαρτᾶ τή σωτηρία τοῦἀνθρώπου. ῞Οπως δέ εἶναι παράλογο νά ζητεῖ κανείς ἀπό κάποιον νά κάνει τόἀνέφικτο καίἀκατόρθωτο, πολύ περισσότερο εἶναι ἀκατατανόητο πῶς ὁἅγιος καί δίκαιος Θεός μπορεῖ ν’ ἀπαιτεῖ τήν τέλεση τοῦ νόμου του, ἡὁποία εἶναι ἀνέφικτη στόν ἄνθρωπο. ῎Επειτα εἶναι ἐντελῶς ἀκατανόητη ἡ τιμωρία τῶν ἁμαρτωλῶν γιά τίς ὅποιες παραβάσεις τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ. Διότι, οἱ θεῖες ἐντολές ἤ εἶναι δυνατές καί συνεπῶς ἀναγκαῖες, ἡ δέ παράβασή τους συνεπάγεται τιμωρία καί ποινές, ἤ εἶναι ἀνέφικτες, ὁπότε ἡ παράβασή τους δέν εἶναι ἐπικριτέα καί κολάσιμη.

137. Τί διδάσκει περί παραβάσεως τοῦ εὐαγγελικοῦ νόμου ἡὀρθόδοξη ᾿Εκκλησία;

Περί τοῦ θέματος αὐτοῦ κάναμε λόγο καί στά προηγούμενα. Στήν ὀρθόδοξη θεολογία, συμφωνούσης καί τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς, τάἁμαρτήματα τῶν Χριστιανῶν δέν εἶναι ὅλα ἴσα μεταξύ τους (αὐτό δίδασκαν στήν ἀρχαιότητα οἱ Στωϊκοί), ἀλλά διακρίνονται σέ μεγαλύτερα καί μικρότερα, σέἀκούσια καίἐκ προθέσεως, σέἁμαρτήματα ἀπόἀσθένεια καί διαστροφή, σ’ αὐτά πούἀποδιώκουν τήν χάρη καί σ’ ἐκεῖνα πού μποροῦν νά συνυπάρχουν μαζί της, μέ μιά λέξη σέ θανάσιμα (ἣ῏ἶὦὰ῝ἂὰ) καί συγγνωστά (ἇὸὃἂὰ῝ἂὰ).

Θανάσιμα εἶναι τά μεγάλα καί σοβαράἐκεῖνα ἁμαρτήματα, τάὁποῖα ἀποχωρίζουν τόν ἄνθρωπο ἀπό τό Θεό, διώχνουν τή χάρη τοῦ῾Αγίου Πνεύματος καί παγώνουν στίς ψυχές τήν ἀγάπη πρός τό Θεό καί τόν πλησίον. ῾Ως τέτοια ἁμαρτήματα φέρονται ἑπτά· ὑπερηφάνεια, πλεονεξία, πορνεία, φθόνος, γαστριμαργία (κοιλιοδουλία), μνησικακία καίἡἀκηδία (πνευματική χαύνωση καίἀδιαφορία). Τάἁμαρτήματα αὐτά συγχωροῦνται ἀπό τό Θεό, κατόπιν εἰλικρινοῦς μετάνοιας.

Παράλληλα μέ αὐτάὑπάρχει ἡ μεγάλη ἁμαρτία κατά τοῦ῾Αγίου Πνεύματος, ἡὁποία δέν μπορεῖ νά συγχωρηθεῖ οὔτε ἐδῶ οὔτε στήν ἄλλη ζωή. Τόἁμάρτημα αὐτό δέν συγχωρεῖται γιατί συνειδητάἀποπτύει τή γνώση, τήν ἀλήθεια καί τήν ἀναγεννητική δύναμη τοῦ παναγίου Πνεύματος, προέρχεται δέἀπό πωρωμένη ψυχή καίἐμφανῶς ἀποκλείει τή μετάνοια. Τέλος ὑπάρχουν καί τά κραυγαλέα ἁμαρτήματα τάὁποῖα προκαλοῦν ἄμεσα τή θεία δίκη, ὅπως ἡ διαστροφή καίἡ κακία τῶν Σοδομιτῶν, ἡ καταδυνάστευση τῶν χηρῶν καί τῶν ὀρφανῶν κ.λπ.197.

Συγγνωστά δέ εἶναι τάἐλαφρότερα ἁμαρτήματα, ἀπό τάὁποῖα κανένας δέν ἐξαιρεῖται. Αὐτά, ἄν καίὑπόλογα καί κολάσιμα πρό τοῦ θείου κριτηρίου, ὅμως δέν ἀποδιώκουν τήν χάρη τοῦ Θεοῦ οὔτε καίἐπιφέρουν τόν αἰώνιο θάνατο. ῾Η ὀρθόδοξη πίστη ὡς συγγνωστήἁμαρτία καλεῖ «ἐκείνην τήν ὁποίαν οὐδένας ἄνθρωπος ἠμπορεῖ νά φύγῃἔξω ἀπό τόν Χριστόν καί τήν Παρθένον Μαρίαν· μά δέν μᾶς στερεύει ἀπό τήν χάριν τοῦ Θεοῦ, μήτε μᾶς καθυποβάλλει εἰς τόν αἰώνιον θάνατον»198. Τάἁμαρτήματα ὅμως αὐτά, ἔστω καίἐλαφρά, δέν πρέπει νά μένουν ἀδιόρθωτα, ἀλλά νάἐπανορθώνονται μέ τή μετάνοια, γιατίἄν παραμείνουν ἐπί πολύ στήν ψυχή, μπορεῖ νάὁδηγήσουν σέ θανάσιμα ἁμαρτήματα καί στόν πνευματικό θάνατο.

138. Τί διδάσκουν σχετικά οἱ Διαμαρτυρόμενοι;

Δέν συμφωνοῦν μέ τήν ὀρθόδοξη καί τή ρωμαιοκαθολικήἀντίληψη. Καίἐδῶἡ διδασκαλία τους προσδιορίζεται ἀπό τίς περί πτώσεως καί δικαιώσεως ἰδιαίτερες ἀντιλήψεις τους. ᾿Αφοῦ κατά τή βασική προτεσταντικήἀρχήὁ φυσικός ἄνθρωπος εἶναι ἠθικά νεκρός (καταστροφή διά τῆς πτώσεως τοῦ «κατ’ εἰκόνα»), μή μπορώντας νά συμπράξει στόἔργο τῆς σωτηρίας του, ἡ δέ προπατορικήἁμαρτία καί σ’ αὐτόν ἀκόμη τόν ἀναγεννημένο κυριαρχεῖ σ’ ὅλες τίς δυνάμεις του καί εἶναι ἡ πηγήὅλων τῶν ἄλλων ἁμαρτημάτων, εἶναι φυσικόὅλα τάἁμαρτήματα νά εἶναι φύσει θανάσιμα ὡς προερχόμενα ἀπό τή μόνη πηγή τῆς διαφθορᾶς, τόν παλαιό᾿Αδάμ.

Βεβαίως στό προτεσταντικό δόγμα ὑπάρχει ἡ διάκριση μεταξύ θανάσιμων καί συγγνωστῶν ἁμαρτημάτων· ὅμως ἡ διάκριση αὐτή δέν γίνεται μέ βάση τήν οὐσία τῆς ἁμαρτωλῆς πράξεως, ἀλλάἀπό τή διαφορά τῶν ἁμαρτανόντων προσώπων. Κριτήριο σέ κάθε περίπτωση εἶναι ἡ πίστη τῶν ἀνθρώπων. ῎Ετσι συγγνωστάἁμαρτήματα εἶναι αὐτά πού προέρχονται ἀπόἀνθρώπινη ἀσθένεια καί μποροῦν νά συνυπάρχουν μέ τήν πίστη, ἐνῶ θανάσιμα εἶναι τά βαριάἁμαρτήματα τάὁποῖα ἀποδιώκουν τήν πίστη. Μόνο κατά τούς ἀκραίους Καλβινιστές, αὐτοί πού εἶναι προορισμένοι ἀπό τό Θεό γιά τήν αἰώνια ζωή δέν μποροῦν ν’ ἁμαρτήσουν θανάσιμα ἀλλά μόνο συγγνωστά. ῾Ο Θεός δέν ἐπιτρέπει σ’ αὐτούς, ὡς ἐκλεκτούς, νά πράξουν θανάσιμο ἁμάρτημα καίἔτσι νά χάσουν τό χάρισμα τῆς υἱοθεσίας καί τήν κατάσταση τῆς δικαιώσεως.

῾Η ἄρση ὅμως πάσης οὐσιαστικῆς διαφοροποιήσεως τῶν ἁμαρτημάτων εἶναι πολύἐπικίνδυνη, γιατίἀμβλύνει τό συναίσθημα τῆς ἐνοχῆς καί καταστρέφει κάθε κριτήριο ἠθικοῦ καταλογισμοῦ στόν ἄνθρωπο καίἀφανίζει τή φρικίαση τῆς ψυχῆς μπροστά στά μεγάλα ἠθικά κακουργήματα. Παράλληλα προσκρούει καί στή μαρτυρία τῆς ῾Αγίας Γραφῆς. ῞Οπως καί στά προηγούμενα εἴπαμε, ἡ Γραφή διακρίνει «ἁμαρτίαν πρός θάνατον» καί «ἁμαρτίαν οὐ πρός θάνατον»199. ῾Ομιλεῖ περί «κάρφους» (δηλ. μικρῆς ἁμαρτίας) καί περί «δοκοῦ» (μεγάλης ἁμαρτίας)200. Διδάσκει ὅτι ὅλοι ἁμαρτάνουμε καί αὐτοί οἱ δίκαιοι, ἐννοώντας φυσικά τάἐλαφράἁμαρτήματα. Διακρίνει ἔργα δικαίων πού εἶναι ἀσυμβίβαστα μέ τήν ἁγιότητα τοῦ ναοῦ τοῦ Θεοῦ καίἔργα χριστιανῶν πού φθείρουν τόν ναό τοῦ Θεοῦ, μέ συνέπεια αὐτοί νά χάσουν τήν αἰώνια ζωή.

᾿Από τήν ἄλλη, ἡἀντίληψη ὅτι ἄλλα τῶν ἁμαρτημάτων συγχωροῦνται καίἄλλα ὄχι, δέν ὁδηγεῖ πουθενά. ᾿Αφοῦ στόν ἄνθρωπο παραμένει ὁ παλαιός ᾿Αδάμ, τόν ὁποῖο δέν ἐθανάτωσε ὁ θάνατος τοῦ Κυρίου, τά δέἁμαρτήματα εἶναι ἀδιακρίτως ἴσα καί θανάσιμα, δέν ἔχει νόημα νά λέμε ὅτι μερικάἁμαρτήματα συγχωροῦνται καίἄλλα ὄχι. Τό φυσικό πόρισμα τῶν προτεσταντικῶν ἀντιλήψεων εἶναι ὅτι ὅλα τάἁμαρτήματα συγχωροῦνται, ἐκτός ἀπό τήν ἀπιστία.

Τήν ἀντίληψη αὐτή πού σαφῶς ὁδηγεῖ στόν ἀντινομισμό (νά παραβαίνει κανείς ἀδεῶς τό νόμο χωρίς συνέπεια) διατυπώνουν ἐπιφανεῖς ἀρχηγέτες τοῦ Προτεσταντισμοῦ. ῎Ετσι ὁ Μελάγχθων ἔγραφε· «῞Ο,τι καίἄν πράττεις... καίἄν ἁμαρτάνεις, νά θυμᾶσαι τήν ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ... ὅτι δέν ἔχεις κανένα κριτή στόν οὐρανό, ἀλλά πατέρα πού σέἀγαπᾶἐγκάρδια, ὅπως οἱ γονεῖς ἀγαποῦν τά τέκνα τους».

῾Ο δέ Λούθηρος σέ μία ἐπιστολή του πρός τόν Μελάγχθονα ἔγραφε τάἑξῆς ἐκκεντρικά· «῾Αμάρτανε ἰσχυρότερα, ἀλλά νά μένεις ἰσχυρότερα στήν πίστη, καί νά χαίρεις ἐν Χριστῷ πού εἶναι ὁ νικητής τῆς ἁμαρτίας, τοῦ θανάτου καί τοῦ κόσμου. Πρέπει νάἁμαρτάνουμε, ἐφ’ ὅσον εἴμαστε ἐδῶ, ἀρκεῖ νά γνωρίζουμε τόν ἀμνό τοῦ Θεοῦ τόν αἴροντα τίς ἁμαρτίες τοῦ κόσμου, ἀπό τόν ὁποῖο δέν μπορεῖ νά μᾶς ἀποσπάσει ἡἁμαρτία, ἔστω κι ἄν χίλιες φορές τήν ἡμέρα πορνεύουμε ἤ φονεύουμε»201.

Τι πρέπει να γνωρίζουμε

Λίγα λόγια γενικά

Η Αγία μας Εκκλησία εκτός από τα επτά Μυστήρια δια των οποίων χαρίζεται, μετοχετεύεται, προσφέρεται και παρέχεται η αγιαστική Χάρις του Αγίου Πνεύματος έχει και κάποιες άλλες τελετές με τις οποίες παρέχεται χάρις, ευλογία, θεραπεία και πνευματική ωφέλεια στους πιστούς αλλά και στην κτίση ολόκληρη.

Μεταξύ αυτών είναι και ο Αγιασμός των Υδάτων, Ακολουθία που με τις ευχές που περιέχει, ο Ιερέας παρακαλεί τον Θεό όπως το νερό αγιασθή και αποκτήσει «δύναμη καθαρτική και ενέργεια, γίνει δώρο αγιασμού, αμαρτημάτων λυτήριον, ίαμα ψυχών και σωμάτων, προς πάσαν ωφέλειαν επιτήδειον». Επίσης παρακαλεί τον Θεό το νερό του Αγιασμού να διώχνει μακριά τον κίνδυνο από ορατούς και αόρατους εχθρούς ,έτσι ώστε εκείνοι που το λαμβάνουν να το χρησιμοποιούν για την ευλογία των σπιτιών τους, για τον αγιασμό των ψυχών και των σωμάτων τους και να παίρνουν πλούσια την χάρι της Αγίας Τριάδος που είναι« η πηγή του αγιασμού και πάσης χάριτος».

Πότε τελείται ο Αγιασμός

Κάθε πρώτη του μηνός η Εκκλησία τελεί στους Ναούς τον Αγιασμό, ενώ κατά την επιθυμία των πιστών τελείται και σε άλλες περιπτώσεις της καθημερινής μας ζωής όπως κατά την θεμελίωση νέου σπιτιού η άλλης οικοδομής, κατά τα εγκαίνια του νέου σπιτιού, του νέου καταστήματος, του νέου αυτοκινήτου, του Σχολικού έτους, του Κατηχητικού έτους και άλλων πνευματικών δραστηριοτήτων, τελείται για ευόδωση της εργασίας, για ίαση ασθενειών, κατά της βασκανίας και των άλλων δαιμονικών επιθέσεων κ.τ.λ.Στα Ευχολόγια της Εκκλησίας μας(Μεγάλο και Μικρό)υπάρχουν πάρα πολλές ευχές η οποίες λέγονται ανάλογα με την περίσταση που ο Ιερέας τελεί τον Αγιασμό, ενώ είναι αυτονόητο ότι για να υπάρξουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα μετά την τέλεση του, απαιτείται η ενσυνείδητη συμμετοχή του πιστού και η επιθυμία του να προσελκύσει με τον προσωπικό του αγώνα την Θεία Χάρι.

Τι είναι Αγιασμός;

«Αγιασμός των Υδάτων είναι η τελε-τουργική Πράξη δια της οποίας το νερό καθαγιάζεται με ορισμένες Ευχές και επικλήσεις της επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος, καθώς και με την σταυροειδή ευλογία και εμβάπτιση του Τιμίου Σταυρού. Η Τελετή αυτή λέγεται Αγιασμός ακριβώς γιατί με το ευλογημένο νερό, με την μετάληψη και τον ραντισμό πιστεύουμε ότι αγιαζόμαστε και καθαριζόμαστε από τις αμαρτίες μας. Γι΄ αυτό παρακαλούμε τον Θεό όπως το αγιασμένο νερό θεραπεύσει τις ψυχές και τα σώματα μας και να αποτρέψει κάθε σατανική δύναμη» .

Η χρησιμοποίηση αγιασμένου νερού συναντάται σε πολύ παλαιούς χρόνους της ζωής των χριστιανών. Από αρχαίους Εκκλησιαστικούς ιστορικούς μαθαίνουμε για θαύματα που έγιναν με τον ραντισμό του αγιασμένου νερού. Επίσης υπάρχει μαρτυρία η οποία μας πληροφορεί ότι Αγιασμός γινόταν κάθε μήνα στο παλάτι της Κωνσταντινουπόλεως παρουσία των Βασιλέων. Έτσι εξηγείται και το τροπάριο «Σώσον Κύριε τον λαόν Σου…νίκας τοις βασιλεύσι..»που ψάλλεται όταν βαπτίζεται ο Τίμιος Σταυρός στο νερό.

Υπάρχει διαφορά Μικρού και Μεγάλου Αγιασμού;

«Ο Αγιασμός είναι Αγιασμός, είτε δίδεται την παραμονή των Φώτων, είτε την ίδια ημέρα είτε στο σπίτι. Δεν έχει διαφορά ο μικρός από τον μεγάλο αγιασμό. Λέγεται Μικρός η Μεγάλος, επειδή οι ευχές είναι μικρότερες ή μεγαλύτερες, επειδή παρατείνεται περισσότερο η λιγότερο η σχετική ακολουθία. Θεαματικά είναι αυτά. Δεν σημαίνουν ουσία προκειμένου περί του καθαρού νερού που βρίσκεται στην λεκάνη. Το αγιασμένο νεράκι του Μικρού Αγιασμού, διατηρείται χρόνια όπως και το νεράκι του Μεγάλου λεγομένου Αγιασμού» .

Η Ακολουθία.

Η ακολουθία του μικρού Αγιασμού που τελείται τακτικότερα (ενώ του Μεγ. Αγιασμού τελείται δύο φορές τον χρόνο παραμονή και ανήμερα των Θεοφανείων) ξεκινά με την ανάγνωση του «Κύριε εισάκουσον της προσευχής μου..»και συνεχίζεται με την ψαλμωδία τροπαρίων της Παναγίας μας καθώς και του Αγίου μας. Αφού διαβαστεί ο ψαλμός« Ελέησον με ο Θεός…» ψάλλεται ο Κανόνας της Παναγίας τα τροπάρια του οποίου αντιστοιχούν στα 24 γράμματα της Αλφαβήτου (Ακροστιχίδα).Κατόπιν αφού ψάλλούν και άλλα τροπάρια (επί το πλείστον της Παναγίας) ακολουθεί ο Τρισάγιος Ύμνος, ο Απόστολος ο οποίος αναφέρεται στην επιθυμία του Κυρίου να μας αγιάσει και να μας σώσει σαν αδελφούς και παιδιά του και το Ευαγγέλιο το οποίο αναφέρεται στο νερό της κολυμβήθρας της Βηθεσδά το οποίο αφού αγιαζόταν με την παρουσία Αγγέλου θεράπευε τις σωματικές ασθένειες των ανθρώπων. Στην συνέχεια λέγονται οι δεήσεις και οι ευχές δια των οποίων αγιάζεται το νερό και ιδιαιτέρως την στιγμή που ο Ιερέας το ευλογεί σταυροειδώς με το χέρι του. Ακολουθεί η «Βάπτιση» του Τιμίου Σταυρού στο αγιασμένο νερό, ο ραντισμός του χώρου που τελείται η ακολουθία, η ευλογία των πιστών με το αγιασμένο νερό και η προσκύνηση του τιμίου Σταυρού. Κατόπιν διαβάζεται η για την περίσταση κατάλληλη Ευχή, μνημονεύονται τα ονόματα για χάρη των οποίων τελείται ο Αγιασμός και γίνεται Απόλυση.

Τι χρειάζεται;

Για να τελεσθεί ο Αγιασμός χρειάζεται μια μικρή λεκάνη με καθαρό νερό, λίγο βασιλικό η δενδολίβανο, το θυμιατήρι του σπιτιού και το κανδήλι. Ο Ιερέας θα έχει μαζί του το επιτραχείλιο, το Ευαγγέλιο, τον Σταυρό και το «Ευχολόγιο». Σε ένα χαρτί γράφουμε τα ονόματα της Οικογένειας μας η οποία πρέπει να είναι παρούσα και συμπροσευχόμενη στην ακολουθία.

Κάτι σαν επίλογος.

«Μπορούμε στο σπίτι μας να έχουμε Αγιασμό, αρκεί να μην τον ξεχνάμε στο εικονοστάσι, αλλά να τον χρησιμοποιούμε κάθε φορά που παρουσιάζεται ανάγκη». Είναι ευλογία και μια «καλή και ευλογημένη συνήθεια» να πίνουμε καθημερινά Αγιασμό πριν πάρουμε το πρωινό μας και αφού έχουμε πλύνει το πρόσωπο μας εκτός βέβαια αν έχουμε να κοινωνήσουμε των Αχράντων Μυστηρίων. Αν κοινωνήσουμε τότε τρώμε πρώτα το Αντίδωρο μας και ύστερα πίνουμε τον Αγιασμό ο οποίος βρίσκεται μόνιμα στον πρόναο της Εκκλησίας μας.

Με την καθημερινή επαφή μας με τον Αγιασμό βάζουμε ολόκληρη την ημέρα μας κάτω από την ευλογία του Θεού ενώ δεν παραλείπουμε την συμμετοχή μας τακτικά στο Ποτήριο της Ζωής με την Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού μας γεγονός που μας χαρίζει τον κατ΄ εξοχήν Αγιασμό, την Ευλογία και την Σωτηρία.

Τι οφείλει να κάνει η οικογένεια για τον κεκοιμημένο της όταν έλθει ο θάνατος;

Πρώτο μέλημα της οικογενείας του κεκοιμημένου είναι να προσκαλέσει τον Ιερέα για την τέλεση του πρώτου Τρισάγιου. Για το Τρισάγιον απαιτείται οπωσδήποτε θυμιατό. Η παρουσία του ιερέα στο σπίτι του κεκοιμημένου παραμυθεί τους πενθούντας καθώς δίδει και αφορμή στον ποιμένα να παρηγορήσει και να νουθετήσει καταλλήλως τα πνευματικά του παιδιά. Το Τρισάγιον είναι μια προοιμιακή προσευχή που κάνει η αγία μας Εκκλησία για τον κεκοιμημένο πριν την εξόδιο ακολουθία. Τρισάγια είθισται να τελούν και όσοι από τους ιερείς προσέρχονται στο σπίτι του κεκοιμημένου για να συλλυπηθούν. Όλα αυτά είναι εκδηλώσεις αγάπης και συμπαράστασης προς τους πενθούντας και ως τέτοιες πρέπει να κατανοούνται και να εκλαμβάνονται. Στην επαρχία το δεύτερο Τρισάγιον στον κεκοιμημένο γίνεται κατά την ώρα της εκφοράς από το σπίτι στο ναό, ως εναρκτήριος ακολουθία για την εξόδιο ενν. ακολουθία που θα ακολουθήσει. Στις μεγαλουπόλεις όπου το λείψανο μεταφέρεται από το σπίτι στο νεκροθάλαμο μέχρι την ώρα της κηδείας, το δεύτερο Τρισάγιον διαβάζεται στο ναό πριν την έναρξη της ακολουθίας της κηδείας.

Περὶ Μνημοσύνων

Στην ορθόδοξη χριστιανική Εκκλησία τα μνημόσυνα υπέρ των κεκοιμημένων συνοδεύονταν από ελεημοσύνες, έργα δηλαδή αγάπης από θείες λειτουργίες και προσευχές.
Οι Αποστολικές Διαταγές συνιστούν όπως «εκ των υπαρχόντων» του κεκοιμημένου μοιράζονται σε φτωχούς «εις ανάμνησιν αυτού» 1. Και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συνιστά «να σκορπίσεις για χάρη του τεθνεώτος τα δικά του» με την χριστιανική πίστη και βεβαιότητα πως, αν ο κεκοιμημένος ήταν αμαρτωλός, τα δοσίματα διά της ελεημοσύνης θα έλυναν τα αμαρτήματα του, και εάν ήταν δίκαιος «ίνα προσθήκη γένηται του μισθού και αντιδόσεως» 2. Κι άλλοι Πατέρες τα ίδια παραγγέλουν προς κάθε πιστό να πράττει τα ίδια για τους κεκοιμημένους του.
Μεγάλη σημασία έχει και η πνευματική προετοιμασία των ζώντων συγγενών των κεκοιμημένων, οι οποίοι προκειμένου να τελέσουν μνημόσυνα καλό είναι να προσέρχονται στο ναό προετοιμασμένοι με εξομολόγηση, νηστείες, προσευχές, πράξεις φιλανθρωπίας και αγαθοεργίας καθώς και συχνή θεία μετάληψη των αχράντων μυστηρίων. Κι αυτό συμβαίνει γιατί στο άγιο Ποτήριο βρίσκεται ολόκληρη η πλάση, η ορατή και η αόρατη, η επί γης στρατευομένη και η εν ουρανοίς θριαμβεύουσα Εκκλησία.

α) Σῶμα καὶ ψυχή

Ἡ Ἐκκλησία μας διατηρεῖ ἀπὸ τὰ πρῶτα της χρόνια τὴν συνήθεια νὰ θυμᾶται καὶ νὰ τιμᾶ τὰ πρόσωπα ποὺ ἔχουν φύγει ἀπὸ τὴν ζωὴ ποὺ ζοῦμε. Βασικὴ Χριστιανικὴ διδασκαλία εἶναι ὅτι ὁ ἄνθρωπος ὡς ζῶν ὀργανισμὸς πλασμένος ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Θεό, ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο συστατικά: ἕνα ὑλικὸ καὶ ἑπομένως, φθαρτὸ καὶ προσωρινὸ καὶ ἕνα ἄϋλο, ἑπομένως, καὶ αἰώνιο, καὶ ἄφθαρτο, καὶ πνευματικό, ποὺ τὸ ὀνομάζουμε καὶ «πνοὴ ζωῆς» δανειζόμενοι ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη τὴν εἰκόνα ποὺ παρουσιάζει ὁ θεόπνευστος Μωϋσῆς τὸν Πλάστη μας Θεό, νὰ πλάθει τὸ σῶμα ἀπὸ πηλὸ χῶμα καὶ μετὰ νὰ φυσᾶ κατὰ πρόσωπο στὸ δημιούργημά Του αὐτό, τὴν «πνοὴ τῆς ζωῆς» καὶ νὰ σημειώνει: «...καὶ ἐγένετο εἰς ψυχὴν ζῶσαν...». Δηλαδὴ τὸ προσωρινὸ καὶ φθαρτὸ καὶ ὑλικὸ εἶναι τὸ ἀνθρώπινο σῶμα, αὐτὸ ποὺ φέρουμε ὅλοι μας καὶ βλέπουμε καὶ μὲ τὸ ὁποῖο ἐργαζόμαστε, διασκεδάζουμε καὶ ψηλαφοῦμε. Τὸ ἄλλο τὸ ἄϋλο ποὺ τὸ ὀνομάσαμε καὶ «πνοὴ Ζωῆς» εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἄϋλη, ἡ ἀόρατη, ἡ αἰώνια, ἡ ἄφθαρτη, ποὺ ἐνῶ ἔχει ἀρχὴ δὲν ἔχει τέλος.

Ἔτσι τὸ σῶμα μας ὡς ὑλικὸ καὶ ὑπακούοντας στοὺς νόμους τῆς φύσης, φθάνει κάποια στιγμὴ στὸ τέλος του, ἔχοντας ἐκτελέσει τὸν προορισμό του, ἄλλοτε σύντομα, ἄλλοτε ἀργότερα. Κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἐπιγείας ζωῆς του εἶναι πάντοτε συνδεδεμένο μὲ τὴν ψυχή. Ὅταν ὅμως φθάνει στὸ σημεῖο τοῦ ἀποχωρισμοῦ, τότε λέμε πὼς ἐπέρχεται ὁ θάνατός του, ἢ πιὸ σωστὰ ἡ κοίμησή του. Τὴν στιγμὴ ἐκείνη ὁ ὑμνογράφος τὴν χαρακτηρίζει «ὡς βίαιο χωρισμό». Καὶ τὸ σῶμα τότε ἐπιστρέφει στὴν γῆ ἀπὸ τὴν ὁποία προέρχεται καὶ ταυτόχρονα ἡ ψυχὴ συνεχίζει τὴ νέα της ζωὴ κοντὰ στὸ Δημιουργό της.

Ὁλοκληρώνοντας τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, πρέπει νὰ σημειώσουμε πῶς τὸ πλήρωμα τῶν πιστῶν στὸ λόγο τοῦ Θεοῦ, χωρίζεται σὲ δύο τάξεις. Ἡ πρώτη ἀποτελεῖται ἀπὸ ὅσους ἀνθρώπους ζοῦν στὸν κόσμο καὶ ὀνομάζονται ΣΤΡΑΤΕΥΟΜΕΝΗ Ἐκκλησία καὶ ἡ δεύτερη περιλαμβάνει ἐκείνους ποὺ ἔφυγαν ἀπὸ τὴν ἐπίγεια ζωὴ καὶ συνεχίζει νὰ ζεῖ ἡ ψυχή τους κοντὰ στὸν Πλάστη της Θεό, καὶ ἀποτελοῦν τὴν ΘΡΙΑΜΒΕΥΟΥΣΑ Ἐκκλησία.

Ἡ διδασκαλία αὐτὴ γίνεται φανερὴ σὲ ὅλους μας, ποὺ μπαίνοντας στοὺς Ναούς, βλέπουμε τὶς ἁγιογραφίες τῶν ἁγίων νὰ ἀρχίζουν ἀκριβῶς πάνω ἀπὸ τὶς θέσεις μας καὶ ὅσο ἀνεβαίνει τὸ μάτι μας πρὸς τὰ πάνω καὶ μέχρι νὰ συναντήσουμε τὸν Παντοκράτορα στὸν τροῦλο, ἔχουμε δεῖ τοὺς Μάρτυρες, τοὺς Ὁσίους, τοὺς Ἀποστόλους, τοὺς Προφῆτες, τοὺς Ἀγγέλους καὶ τέλος τὴν ἀπεικόνιση τοῦ Κυρίου, στὸ ὑψηλότερο μέρος τοῦ Ναοῦ.

Μὲ τὸν τρόπο αὐτό, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν διδασκαλία τῆς Πίστεώς μας γίνεται ἀντιληπτό, ὅτι, οἱ συνάνθρωποί μας ποὺ ἔφυγαν ἀπὸ τὴν ζωὴ καὶ ὑπηρέτησαν πιστὰ καὶ χωρὶς ταλαντεύσεις τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἔχουν ξεχωριστὴ θέση στὸ θρησκευτικὸ βίο καὶ τοὺς τιμοῦμε γιορτάζοντας τὴν ἡμέρα τῆς κοιμήσεώς τους (θανάτου) ἢ τὴν ἡμέρα τοῦ Μαρτυρίου τους, δοξολογώντας τους γιὰ τὴν τιμὴ ποὺ τοὺς ἔδωσε ὁ Κύριος, ἢ καὶ ζητώντας τὴν βοήθειά τους στὴν ζωή μας καὶ στὰ προβλήματα ποὺ ἀντιμετωπίζουμε.

β) Ὅταν ἡ ψυχὴ ἀναχωρεῖ...

Ἡ δύσκολη, γιὰ ὅσους ζοῦν στιγμὴ τοῦ ἀποχωρισμοῦ, τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὸ σῶμα, δημιουργεῖ συναισθήματα λύπης, ποὺ συνοδεύονται ἀπὸ δάκρυα καὶ κοπετούς, μοιρολόγια καὶ ἀναστεναγμούς. Αὐτὸ εἶναι ἀνθρώπινο καὶ φυσιολογικό, διότι ἀποχωριζόμαστε ἀπὸ ἕνα ἀγαπημένο μας πρόσωπο, ποὺ προσμέτρησε τὴν ἐπίγεια ζωή του καὶ πλέον ὁδεύει πρὸς τὴν μόνιμη κατοικία του. Ἡ διαφορὰ βρίσκεται, ὅταν ἐμεῖς ποὺ μένουμε πίσω, ξεπερνοῦμε τὸ μέτρον τῆς θλίψεως, τῆς εὐπρεπείας καὶ τῆς πίστεως στὴν αἰώνια ζωή, ποὺ καὶ μᾶς περιμένει, ὅταν τοῦτο τὸ ὁρίσει, ἢ τὸ ἐπιτρέψει ὁ Κύριος της ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου.

Ἡ πίστη στὴν αἰωνιότητα τῆς ψυχῆς ἦταν πολὺ ζωντανὴ καὶ στοὺς ἀρχαίους Ἕλληνες καὶ γιὰ τὸν λόγο αὐτό, μετὰ τὴν κοίμηση τοῦ δικοῦ τους προσώπου τελοῦσαν θρησκευτικὲς τελετὲς πρὸς ἐξαγνισμό του.

Μὲ τὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ καὶ μετὰ τὴν Ἀναστάσιμη Θεανθρώπινη παρουσία του, γιὰ ἐμᾶς ποὺ θέλουμε νὰ λεγόμαστε ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ, ἡ πίστη μας ἑδραιώνεται στὴν μετὰ τὸν θάνατο ζωὴ καὶ γιὰ τὸν λόγο αὐτό, τὸν τόπο ποὺ ἐναποθέτουμε τὸ σῶμα τοῦ ἀδελφοῦ μας ποὺ ἔφυγε ἀπὸ κοντά μας τὸν ὀνομάζουμε «ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ» καὶ ὄχι νεκροταφεῖο, καὶ λέγουμε πὼς αὐτὸς «κοιμήθηκε». Ἑπομένως δὲν εἶναι ὀρθὴ ἡ λέξη «πέθανε», διότι καὶ στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεώς μας ὁμολογοῦμε συνειδητά: «...προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος». Χαρακτηριστικὸς εἶναι καὶ ὁ ἀποχαιρετισμὸς τοῦ μοναχοῦ ποὺ κοιμήθηκε στὸ Ἅγιον Ὄρος· ὅταν τὸν συνοδεύουν στὴν ἐπίγεια κατοικία του, εὔχονται ὁ ἕνας μοναχὸς στὸν ἄλλο: «καὶ στὰ δικά μας» καὶ πρὸς τὸν κοιμηθέντα «καλὴ ἀντάμωση».

γ) Τὰ καθήκοντά μας πρὸς τοὺς κοιμηθέντες...

Περὶ τῶν καθηκόντων μας πρὸς τοὺς κοιμηθέντας ἔχομε τὴν διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀπ᾿ αὐτὴν θὰ ἀντλήσουμε μερικὰ διδάγματα. Βασικὸ καθῆκον μας εἶναι νὰ προσευχόμαστε γιὰ τοὺς κοιμηθέντες ἀδελφούς μας, εἴτε κατὰ τὰ μέτρα τὰ δικά μας ἔζησαν δίκαιο καὶ ἐνάρετο βίο, εἴτε ἁμαρτωλὸ καὶ μακρὰν τῆς Πίστεως. Στὴν περίπτωση αὐτή, οἱ προσευχές μας πρέπει νὰ εἶναι συχνότερες, θερμοτέρες καὶ ἐντονώτερες, πρὸς τὸν Θεὸ γιὰ τὴν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς τοῦ κοιμηθέντος χωρὶς μετάνοια.

Οἱ προσευχὲς λοιπὸν ποὺ ἀπευθύνονται ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς ζῶντες πρὸς τὸν Σωτῆρα, Κύριο καὶ Θεό μας γιὰ τὴν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς τοῦ κοιμηθέντος προσφιλοῦς μας προσώπου, ὀνομάζονται ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ.

Ἔτσι λοιπόν, ὅταν συμμετέχουμε στὴν Ἀκολουθία τοῦ Μνημόσυνου, πρέπει νὰ προσευχόμαστε μὲ εὐλάβεια καὶ θερμὴ πίστη, ἀπευθύνοντας πρὸς τὸν Θεὸ ἱκεσία γιὰ ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς του, καὶ ὄχι νὰ ἀντιμετωπίζουμε τὴν ἀκολουθία αὐτὴ ὡς κοινωνικὴ ὑποχρέωση, προσερχόμενοι μέσα στὸ Ναὸ τὴν τελευταία στιγμὴ τῆς Θείας Λειτουργίας, καθισμένοι μὲ ἀσέβεια καὶ κάποιες φορὲς «σταυροπόδι», συνομιλώντας, γελώντας καὶ ἐνίοτε ἀγανακτώντας γιὰ τὴν παράταση τῆς Θείας Ἀκολουθίας. Καὶ τὸ χειρότερο; Μένοντας στὸν προαύλιο χῶρο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ἢ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς καὶ ἐκτὸς ὅλων τῶν παραπάνω διαπιστώσεων καὶ ἐνεργειῶν μας, καπνίζοντας καὶ ἀσχημονώντας τὴν ὥρα αὐτὴ κατὰ τὴν ὁποία ἔπρεπε, σὲ στάση ὄρθια καὶ μὲ περισσὴ προσοχή, νὰ προσευχόμεθα ἂς τὸ ἐπαναλάβουμε ἀκόμα μιὰ φορὰ γιὰ τὴν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς τοῦ συγγενοῦς μας, τοῦ οἰκείου μας, τοῦ φίλου μας, τοῦ γνωστοῦ μας ἢ τέλος πάντων, ὁποιουδήποτε ἄλλου προσώπου, γιὰ τὸ ὁποῖο τελεῖται ἡ ὁμαδικὴ αὐτή, ἱκετευτικὴ προσευχή, τὸ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ.

Κατὰ τὴν ὥρα λοιπὸν ποὺ ὁ Ἱερέας τελεῖ τὴν ἐπιμνημοσύνη δέηση, ἐμεῖς πρέπει νὰ εἴμαστε προσηλωμένοι καὶ μὲ μεγάλη προσοχὴ νὰ στέλνουμε πρὸς τὸν Δίκαιο κριτὴ Κύριο, μηνύματα προσευχῆς ὑπὲρ τῆς ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τῶν ἀδελφῶν μας ποὺ ἔφυγαν ἀπὸ τὴν πρόσκαιρη ζωή, γιὰ τὴν οὐράνια καὶ αἰώνια.

Στὴν συνέχεια θὰ δοῦμε, τί διδάσκει ἡ Ἐκκλησία καὶ οἱ Θεοφόροι Πατέρες γιὰ τὴν Ἀκολουθία αὐτή.

1. Οἱ Ἀποστολικὲς Διαταγὲς ποὺ εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ παλαιότερα βιβλία τῆς Πίστεώς μας, διδάσκουν πῶς πρέπει νὰ τελοῦνται τὰ μνημόσυνα, ὡς τρίτα, ἔνατα, τεσσαρακοστὰ καὶ ἐνιαύσια.

2. Ὁ Ἅγιος Ἀμβρόσιος, τελοῦσε κάθε ἡμέρα τὴν Θεία Λειτουργία εἰς μνήμην τοῦ Θεοδοσίου, τοῦ Σατύρου καὶ τοῦ Οὐαλεντιανοῦ.

3. Ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος μᾶς διδάσκει: «Δὲν ὁρίστηκαν τὰ μνημόσυνα στὴν τύχη ἀπὸ τοὺς Ἀποστόλους, ἀλλὰ γνωρίζοντας ὅτι προκύπτει πολὺ ὄφελος στὴν ψυχὴ καὶ μεγάλη ἀνάπαυση».

4. Ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Μητροφάνης Κριτόπουλος σημειώνει: «Ἐπενόησε ἡ Ἐκκλησία νὰ προσφέρει εὐχὲς καὶ ἱκεσίες γιὰ τοὺς κεκοιμημένους, ὥστε ὁ Θεὸς νὰ τοὺς ἀπαλλάξει ἀπὸ τὰ δεινὰ ἢ νὰ εὕρουν κάποια ἄνεση καὶ παρηγοριά...»

5. Ἀναφέρεται γιὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Διάλογο, ὅτι προσευχόμενος θερμὰ καὶ καθημερινά, ἔσωσε τὸν αὐτοκράτορα Τραϊανό, πλὴν ὅμως ἄκουσε φωνὴ ἀπὸ τὸν Θεὸ ποὺ τοῦ ἔλεγε: «Τῆς εὐχῆς σου ἤκουσα καὶ συγγνώμην Τραϊανῷ δίδωμι».

Πολλὰ εἶναι τὰ καταγεγραμένα Πατερικὰ καὶ μὴ περιστατικὰ ποὺ ἀναφέρουν ὅτι οἱ ὅσιοι καὶ θεοφόροι Πατέρες μὲ τὶς συνεχεῖς καὶ ἀληθινὲς προσευχές τους καὶ δεήσεις, βοήθησαν πολλοὺς «ἀδίκους» καὶ ἰδιαιτέρως μέσῳ τῆς ἀναιμάκτου Θυσίας.

6. Ὁ Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης ἀναφέρει ὅτι τὰ μνημόσυνα πρέπει νὰ τελοῦνται, «τὴν Τρίτην (3ην) ἡμέραν, εἰς ἀνάμνησιν τῆς τριημέρου Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, την Ἐνάτην (9ην) εἰς τύπον τῶν ἐννέα Ἀγγελικῶν Ταγμάτων, τὴν Τεσσαρακοστὴν (40ήν), διότι κατὰ πρῶτον λόγον, οἱ Ἰουδαῖοι μετὰ τὴν κοίμησιν τοῦ Μωϋσέως ἐπένθησαν διὰ τεσσαράκοντα ἡμέρας καὶ δεύτερον καὶ σπουδαιότερον, διὰ τὴν τεσσαρακονθήμερον νηστείαν τοῦ Ἰησοῦ εἰς τὴν ἔρημον».

7. Τέλος, πολλοὶ ἐπώνυμοι καὶ ἀνώνυμοι Πατέρες καὶ Γέροντες, μᾶς διδάσκουν ὅτι μεγάλη ὠφέλεια δέχεται ἡ ψυχὴ τοῦ ἀδελφοῦ συνανθρώπου μας ποὺ κοιμήθηκε, ὅταν ἡ οἰκογένεια τοῦ τελεῖ πρὸς ἀνάπαυσή του τὸ λεγόμενο ΣΑΡΑΝΤΑΛΕΙΤΟΥΡΓΟ. Δηλαδή, ἐπὶ σαράντα ἡμέρες μετὰ τὴν κοίμησή του, τελεῖται καθημερινὰ Θεῖα Λειτουργία στὴν μνήμη του.

Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ παραπάνω, ἡ Ἐκκλησία ὅρισε καὶ τὰ δύο ΨΥΧΟΣΑΒΒΑΤΑ γιὰ νὰ μνημονεύονται ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ ἀπὸ ἀρχῆς τοῦ κόσμου μέχρι τῶν ἡμερῶν μας. Τὸ ΠΡΩΤΟ Ψυχοσάββατο τὴν Κυριακὴ πρὸ τῆς Κρίσεως (Ἀπόκρεω). Αὐτὴ τὴν ἡμέρα τελεῖται τὸ μνημόσυνο γιὰ ὅσους κοιμήθηκαν σὲ ξένη γῆ, εἴτε στὴ θάλασσα, εἴτε στὴν ἔρημο καὶ γιὰ ὅσους δὲν ἔχουν γίνει κανονικὰ μνημόσυνα καὶ ἔχουν στερηθεῖ τὴν ὠφέλειά τους. Τὸ ΔΕΥΤΕΡΟ Ψυχοσάββατο τελεῖται ἐννέα ἡμέρες μετὰ τὴν Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ μας, δηλαδὴ τὸ Σάββατο πρὸ τῆς Πεντηκοστῆς. Σ᾿ αὐτὸ μνημονεύονται ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ ἀπὸ τὸν Ἀδὰμ μέχρι καὶ σήμερα. Ἀλλά, ἐπειδὴ πρὸ τοῦ Χριστοῦ δὲν ὑπῆρχαν Χριστιανοί, γιὰ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, γιὰ ὅλο τὸ ἀνθρώπινο γένος.

δ) Ἀναγκαῖα ὑλικὰ καὶ πράξεις...

Τὰ μνημόσυνα πρέπει νὰ συνδυάζονται μὲ τὴν τέλεση τῆς ἀναίμακτου θυσίας ποὺ πραγματοποιεῖται κατὰ τὴν Θεία Λειτουργία.Ἔτσι τὸν σπουδαιότερο ρόλο ἔχει, ἡ συμμετοχὴ τῶν τελούντων τὸ μνημόσυνο, στὸ Μυστήριον τῶν Μυστηρίων, μεταλαμβάνοντας τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Δεσπότου Ἰησοῦ, καλὰ καὶ πνευματικὰ προετοιμασμένοι μὲ μετάνοια, προσευχὴ καὶ νηστεία. Αὐτὴ ἡ πράξη εἶναι ἡ ἐξοχώτερη γιὰ τὴν ἀνάπαυση τῶν ψυχῶν τῶν κοιμηθέντων συγγενῶν, φίλων, συνανθρώπων, ἀλλὰ καὶ τὴν δική μας. Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸ πρέπει νὰ προσφέρουμε στὸν λειτουργὸ Ἱερέα, ἀπὸ τὴν παραμονή, τὸ ΠΡΟΣΦΟΡΟ, τὸ ΚΡΑΣΙ, τὸ ΛΑΔΙ, τὸ ΘΥΜΙΑΜΑ καὶ τὸ ΚΕΡΙ. Μέχρι τὸν 4ον αἰώνα μετὰ τὸ μνημόσυνο καὶ τὴν Θεία Κοινωνία, προσφερόταν στοὺς Χριστιανοὺς ψωμί, κρασί, ἐλιὲς ἢ τυρὶ ἢ ρύζι, καὶ εὔχονταν οἱ πιστοὶ «Μακάρια ἡ μνήμη αὐτοῦ». Κατάλοιπα τῆς συνηθείας αὐτῆς εἶναι σήμερα τὰ ἀρτίδια καὶ ὁ καφές, ποὺ προσφέρονται στοὺς συμμετέχοντες στὸ μνημόσυνο. Ἀργότερα ἄρχισε ἡ προσφορὰ ἀπὸ βρασμένο σιτάρι καὶ ἄλλους καρπούς. Τοῦτο συμβολίζει τὴν κοίμηση καὶ ἀνάσταση τοῦ ἀνθρώπου. Ὅπως ὁ καρπὸς γιὰ νὰ βλαστήσει πρέπει πρῶτα νὰ θαφτεῖ μέσα στὸ χῶμα, ἔτσι καὶ τὸ ἀνθρώπινο σῶμα θάπτεται καὶ περιμένει τὴν ἀνάστασή του καὶ τὴν ὁριστικὴ κρίση ἀπὸ τὸν δικαιοκρίτη Θεό. Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, οἱ πιστοὶ δὲν δέχονται τὴν καύση τῶν κοιμηθέντων προσώπων τους, ἡ ὁποία δὲν στηρίζεται στὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας.

ε) Ἐλεημοσύνη ἀντὶ μνημοσύνου. Στέκει;

Ὑπάρχουν μερικοὶ ἀπὸ ἐμᾶς ποὺ «ἀντὶ μνημόσυνου» κάνουν κάποια ΔΩΡΕΑ στὴν μνήμη τοῦ κοιμηθέντος προσώπου. Ἄλλο ὅμως τὸ μνημόσυνο καὶ ἄλλο ἡ ἐλεημοσύνη. Τίποτε καὶ καμμία ἐλεημοσύνη δὲν μπορεῖ νὰ ἀντικαταστήσει τὴν Θεία Λειτουργία, κατὰ τὴν ὁποία προσφέρεται «ὁ Ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου». Γι᾿ αὐτὸ καὶ προσφέρουμε στὴν Ἐκκλησία τὸ Πρόσφορο καὶ τὸ Νάμα, ποὺ μεταβάλλονται σὲ Σῶμα καὶ Αἷμα Χριστοῦ. Νὰ μὴν λησμονοῦμε ὅτι, ἀπὸ αὐτὸ τὸ πρόσφορο, θὰ βγάλει ὁ Λειτουργὸς καὶ τὴ μερίδα τοῦ κοιμηθέντος, ποὺ θὰ τοποθετηθεῖ πάνω στὸ Δισκάριο, δίπλα στὶς μερίδες τῶν Ἅγιων καὶ τῶν Δικαίων. Ἐκεῖ, τὴ στιγμὴ τοῦ Μυστηρίου, εἶναι παροῦσα ὅλη ἡ Ἐκκλησία, ἡ Στρατευόμενη καὶ ἡ Θριαμβεύουσα. Ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος τονίζει: «Εἶναι μεγάλη τιμὴ νὰ ἀναφέρεται καὶ τὸ ὄνομα τοῦ δικοῦ μας ἀνθρώπου, ἐκεῖ ποὺ βρίσκεται ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς καὶ ὁλόκληρη ἡ Ἐκκλησία. Καὶ τοῦτο διότι ἀναγγέλλεται, ὅτι ὁ Θεός μας, ἔδωσε τὸν Ἑαυτόν Του γιὰ τὴ σωτηρία τῆς Οἰκουμένης ὅλης...».

στ) Ὠφελοῦν τὰ μνημόσυνα; Ποιοὺς ὠφελοῦν καὶ ποιοὺς δὲν ὠφελοῦν;

Ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, κοινὰ μαρτυροῦν, ὅτι ὠφελοῦν. Ὁ Ἰωάννης Δαμασκηνός, ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης, ὁ Γρηγόριος Νύσσης, ὁ Κύριλλος Ἱεροσολύμων, ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, γιὰ νὰ ἀναφέρουμε μερικούς, ὁμολογοῦν τὴν ὠφέλειά τους. Ὁ Πανεπιστημιακὸς διδάσκαλος τῆς Δογματικῆς ἀείμνηστος Χρῆστος Ἀνδροῦτσος σημειώνει: «Ὡς δὲν δυνάμεθα νὰ καθορίσωμεν πῶς ὁ Θεός, ὁ διέπων τὸν κόσμον καθ᾿ ὁρισμένους νόμους, προσδιορίζεται ὑπὸ τινος εὐχῆς καὶ ἐπεμβαίνει τῆς πορείας τῶν φυσικῶν καὶ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων, οὕτως ἀδύνατον νὰ κατανοήσωμεν, πῶς αἱ εὐχαὶ ὠφελοῦσι τοὺς κεκοιμημένους». Ὠφελοῦν λοιπόν, ὅταν γίνονται μὲ πίστη, εὐλάβεια, καὶ εὐσέβεια, καὶ ὅταν οἱ ἀναχωρήσαντες ἦταν δεκτικοὶ τοῦ θεϊκοῦ ἐλέους.

Δὲν ὠφελοῦν, ὅταν ὁ ἄνθρωπος διώχνει τὴν Θεία Χάρη καὶ μεταβάλλεται σὲ ἀμετανόητο. Γιὰ ἐκεῖνον ποὺ ἔφυγε ἀπὸ τὴ γῆ τελείως ἀμετανόητος, δὲν ὑπάρχει μεγάλη ὠφέλεια. Ὅμως καὶ ἐκεῖνος μπορεῖ νὰ τύχει κάποιας ἀναψυχῆς, ὅπως διδάσκουν οἱ Πατέρες. Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀναφέρει, ὅτι οἱ ψυχὲς τῶν ἁμαρτωλῶν «μετέχουν εὐεργεσίας τινος» ἀπὸ τὴν τέλεση τῆς ἀναίμακτης Θυσίας. Ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, ἂν καὶ πιὸ αὐστηρὸς τονίζει: «Ἂς τοὺς βοηθήσουμε ὅσο μποροῦμε, προσφέροντας σ᾿ αὐτοὺς κάποια βοήθεια, μικρὴ μέν, ἀλλὰ ἱκανὴ νὰ τοὺς βοηθήσει. Μὲ ποιὸν τρόπο;» ρωτᾶ ὁ ἴδιος, καὶ ἀπαντᾶ: «Εὐχόμενοι καὶ ἐμεῖς οἱ ἴδιοι καὶ παρακαλοῦντες καὶ τοὺς ἄλλους συμμετέχοντες, νὰ προσεύχονται γι᾿ αὐτούς. Μὲ τὴ συμμετοχή μας στὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα τοῦ Χριστοῦ κατὰ πρῶτον, μὲ ἐλεημοσύνες καὶ προσευχές, ποὺ θὰ κάνουμε γι᾿ αὐτοὺς ποὺ κοιμήθηκαν ἀμετανόητοι. Αὐτὰ ὅλα τὰ κάνουμε, γιὰ νὰ λάβουν κάποια παρηγοριά». Παρακάτω χρησιμοποιεῖ ἕνα παράδειγμα γιὰ νὰ μᾶς διδάξει: «Φαντάσου ἕνα Βασιλέα ποὺ ἐξόρισε τοὺς ὑπηκόους του ποὺ ἐπαναστάτησαν ἐναντίον του. Στὸν Βασιλέα παρεμβαίνουν οἱ ἐνδιαφερόμενοι, φίλοι τῶν ἐξόριστων, ποὺ ἀφοῦ πλέξουνε στεφάνι ἀπὸ ἐκλεκτὰ μυρωδάτα ἄνθη, τοῦ τὸ προσφέρουν «ὑπὲρ τῶν ἐν ἐξορίαις». Καὶ ὁ Ἅγιος ἐρωτᾶ: «Ὁ Βασιλέας, δὲν θὰ ὑποχωρήσει στὶς ἐπαναλαμβανόμενες καὶ ἐπίμονες παρακλήσεις, ὥστε νὰ δώσει στοὺς ἐξορίστους κάποια ἄνεση τῶν κολάσεων; Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐμεῖς, προσφέρουμε στὸν Θεὸ δεήσεις καὶ «Χριστὸν ἐσφαγιασμένον» ὑπὲρ τῶν ἁμαρτημάτων τους, καὶ ζητοῦμε νὰ λάβουν κάποια συγγνώμη οἱ κοιμηθέντες ἐν ἁμαρτίᾳ».

Ο ΓΑΜΟΣ

207. Τί εἶναι ὁ γάμος;

Εἶναι τόἱερόἐκεῖνο μυστήριο στόὁποῖο δύο ἄνθρωποι (ἄνδρας καί γυναίκα) προσερχόμενοι μέ τή συναίνεση καί τήν ἐλεύθερή τους συγκατάθεση λαμβάνουν ἀπό τόν ἱερέα τή θεία χάρη, πούἐξυψώνει καίἁγιάζει τό φυσικό τοῦ γάμου δεσμό, βοηθώντας τους νά ζήσουν βίο θεοφιλή καίἐνάρετο ἐν ἀμοιβαιότητι ἀγάπης καί νά φέρουν στόν κόσμο χριστιανούς ἀπογόνους281.

῾Ο γάμος εἶναι πρωταρχικά πράξη τῆς φύσεως, τήν ὁποία ἔτσι ἔπλασε ὁ δημιουργός (διαμόρφωσε τά φύλα), ὥστε νά εἶναι δι’ αὐτῆς δυνατήἡ μετάδοση τοῦἀνθρώπινου γένους. Εἶναι χαρακτηριστικάὅσα εἶπε ὁ᾿Αδάμ, μόλις εἶδε τήν Εὔα, πού τοῦἔδωσε σάν σύντροφο ὁ Θεός, ἡὁποία προῆλθε ἀπό τήν πλευρά του· «Τοῦτο νῦν ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων μου καί σάρξ ἐκ τῆς σαρκός μου· αὕτη κληθήσεται γυνή, ὅτι ἐκ τοῦἀνδρός αὐτῆς ἐλήφθη. ῞Ενεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τόν πατέρα αὐτοῦ καί τήν μητέρα αὐτοῦ, καί προσκολληθήσεται πρός τήν γυναῖκα αὐτοῦ, καίἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν»282.

Τόν φυσικό αὐτό δεσμόὁ Σωτήρας ἀνύψωσε σέ μυστήριο στήν Κ. Διαθήκη. Περί αὐτοῦ βέβαια δέν ὑπάρχουν ρητές μαρτυρίες στή Γραφή. ῞Ομως ὑπάρχουν σαφέστατες ἐνδείξεις, ὅτι ὁ γάμος δέν εἶναι ἁπλή τελετήἀλλά κάτι τό βαθύτατα μυστηριακό καί θρησκευτικό. Κλασικό σχετικά χωρίο εἶναι τό᾿Εφεσ. 5,22-33, ὅπου ὁ Παῦλος χαρακτηρίζει τήν ἕνωση ἀνδρός καί γυναικός σάν εἰκόνα τῆς μυστηριακῆς ἑνώσεως τοῦ Χριστοῦ μετά τῆς ᾿Εκκλησίας, συνάγων ὅτι ὁἄνδρας ὀφείλει ν’ ἀγαπᾶ τή γυναίκα του, ὅπως ὁ Χριστός ἀγάπησε τήν ᾿Εκκλησία.

῞Οτι ὁ γάμος εἶναι μυστήριο ἐξαίρει πολυειδῶς καίἡἱερά τῆς ᾿Εκκλησίας παράδοση. Στάἀρχαῖα εὐχολόγια περιλαμβάνεται κατά κανόνα ἡἱερολογία τοῦ γάμου μαζί μέ τήν ἱερολογία τῶν ἄλλων μυστηρίων, σέἀρχαῖα δέ μνημεῖα παριστάνεται ὁ Χριστός στό μέσο τῶν συζευγνυμένων νά τούς στεφανώνει καί νά τούς εὐλογεῖ. ᾿Αλλά καί οἱἱεροί Πατέρες δέν παύουν νάἐξαίρουν τό μυστηριακό χαρακτήρα τοῦ μυστηρίου283. Εἶναι δέἐνδεικτικόὅτι τό γάμο θεωροῦν ὡς μυστήριο ὄχι μόνον οἱ Δυτικοίἀλλά καί οἱἀποσπαθεῖσες τόν Ε´ αἰώνα ἀπό τήν ᾿Εκκλησία παραφυάδες τῶν Μονοφυσιτῶν καί Νεστοριανῶν.

208. ῾Ο γάμος εἶναι δεσμός σταθερός καί ἀδιάλυτος;

῾Ο γάμος, τοῦὁποίου ὁρατό σημεῖο εἶναι ἡ συναίνεση τῶν συζευγνυμένων νά προσέλθουν σέ γαμική συζυγία καίἡ εὐχή τῆς ᾿Εκκλησίας, εἶναι δεσμός φύσει ἀδιάλυτος. ῎Ετσι τόν θέλησε ὁ Δημιουργός. Μέ τήν πτώση ὅμως τοῦἀνθρώπου τά πράγματα ἄλλαξαν. Τόν ἕνα καίἀδιάλυτο θεσμό διαδέχθηκαν ἡ πολυγαμία καίἡ εὐχερής διάλυση. Τά κακά αὐτά διορθώνων ὁ Σωτήρας ἐπανέφερε τό γάμο στή φυσική του ἑνότητα καί σταθερότητα. ῾Η μαρτυρία τῆς Γραφῆς εἶναι σαφής· «῞Ο οὖν ὁ Θεός συνέζευξεν, ἄνθρωπος μή χωριζέτω»· «Μωυσῆς πρός τήν σκληροκαρδίαν ὑμῶν ἐπέτρεψεν ὑμῖν ἀπολῦσαι τάς γυναῖκας ὑμῶν, ἀπ’ ἀρχῆς δέ οὐ γέγονεν οὕτως»284.

209. ῾Υπάρχουν περιπτώσεις διαλύσεως τοῦ γάμου;

Ναί, ὑπάρχουν. Φυσικός λύτης τοῦ γάμου εἶναι ὁ θάνατος, ὅπως καίἡ πορνεία. Περί τῆς τελευταίας ὁ Κύριος εἶναι κατηγορηματικός· «῞Ος ἄν ἀπολύσῃ τήν γυναῖκα αὐτοῦ παρεκτός λόγου πορνείας καί γαμήσῃἄλλην μοιχᾶται»285. ῾Η πορνεία διαλύει τόν γάμο, γιατί καταστρέφει τά κύρια συστατικά του, τήν πίστη καί τήν ἀγάπη. Τό διαζύγιο σέ τέτοιες περιπτώσεις ἐπιτρέπεται, χωρίς ὅμως καί νάἐπιβάλλεται. Τόἀπατηθέν μέλος ἔχει δικαίωμα νά λύσει τόν γάμο, ὄχι ὅμως καίὑποχρέωση. ῎Αν θέλουν οἱ σύζυγοι, μποροῦν νά τόν διατηρήσουν καί μετά τήν προσβολή. Λόγῳὅμως τῶν πολλῶν δυσχερῶν περιστάσεων καί τῶν προβλημάτων τοῦ συζυγικοῦ καί τοῦ κοινωνικοῦ βίου, ἡ λύση τοῦ γάμου ἐπιτρέπεται καί γιάἄλλους λόγους μέ τούς ὁποίους ἀσχολεῖται τό Κανονικό Δίκαιο τῆς ᾿Εκκλησίας. Καί μιά τελευταία λέξη. Μετά τή διάλυση τοῦ πρώτου γάμου ὁὀρθόδοξος μπορεῖ νά τελέσει κατά συγκατάβαση δεύτερο καί τρίτο γάμο, ὄχι ὅμως καί τέταρτο. ῾Η τετραγαμία ἀπαγορεύεται.

210. Ποιές διαφορές περί γάμου ὑπάρχουν μεταξύ᾿Ορθοδόξων καί Ρωμαιοκαθολικῶν;

Περί τῆς οὐσίας τοῦ μυστηρίου δέν ὑπάρχουν διαφορές. Διαφορές ὑφίστανται ὡς πρός τό διαλυτόν ἤὄχι τοῦ γάμου. ῾Η Δυτική᾿Εκκλησία ἀπαγορεύει τελείως τή διάλυση τοῦ γάμου. Μόνο ὁ θάνατος εἶναι ὁ φυσικός λύτης τοῦ συζυγικοῦ δεσμοῦ, ὁπότε ὁ γάμος μπορεῖ νάἐπαναληφθεῖ καί γιά τέταρτη φορά. ᾿Ακόμη καί σέ περίπτωση πορνείας ἡ Ρωμαϊκή᾿Εκκλησία δέν ἐπιτρέπει τό διαζύγιο, παρά τή ρητή διαβεβαίωση τοῦ Κυρίου. Τό μόνο πούἐπιτρέπει εἶναι ὁ προσωρινός χωρισμός τῶν συζύγων ἀπό κοίτης καί τραπέζης (νά κοιμοῦνται ξεχωριστά καί νά μή τρώγουν στόἴδιο τραπέζι). Φυσικάὁ Πάπας παρεμβαίνων μπορεῖ σέἐξαιρετικές περιστάσεις νά λύσει κάποιο γάμο.

Οἱἀντιλήψεις αὐτές τῆς Λατινικῆς ᾿Εκκλησίας δέν εἶναι σύμφωνες οὔτε μέ τόἔθος τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας, στήν ὁποία ἦταν ἄγνωστος ὁ χωρισμός ἀπό κοίτης καί τραπέζης, ἀλλ’ οὔτε καί μέ τή ρητή βεβαίωση τῆς Γραφῆς, ὅτι ἡ λύση τοῦ γάμου εἶναι ἐπιτρεπτή μόνο διά λόγους πορνείας. Οἱ δέ λόγοι τῆς Γραφῆς «ὁἀπολελυμένην γαμήσας μοιχᾶται» στούς ὁποίους στηρίζεται τόἔθος τῆς Δυτικῆς ᾿Εκκλησίας, δέν σημαίνουν τήν γυναίκα πούἀπολύθηκε ἕνεκα πορνείας, ἀλλάἐκείνη πούἀπέλυσε αὐθαίρετα ὁ σύζυγος, ὁὁποῖος στήν περίπτωση αὐτή μοιχᾶται. Καί κάτι ἄλλο· ἄν ἀπαγορεύεται ἡ σύζευξη στό προσβαλέν τήν οἰκογενειακή πίστη μέλος, γιατί τόἀθῶο μέλος νά μήν μπορεῖ νά συνάψει νέο γάμο;

211. Νά νυμφεύονται οἱ κληρικοίἤ νά μένουν ἄγαμοι;

Τόἰδεῶδες εἶναι νά μένουν ἄγαμοι. ῞Οταν οἱ κληρικοί δέν ἔχουν οἰκογενειακές φροντίδες καί περισπασμούς, ὅταν δέν εἶναι δεμένοι μέ γυναῖκες καί παιδιά, θά εἶναι ἐλεύθεροι νάἀφοσιωθοῦν ὁλόψυχα καίἀπερίσπαστα στήν ὑψηλή διακονία, στήν ὁποία ἡ χάρη τοῦ῾Αγίου Πνεύματος τούς ἔχει ἀναδείξει.

Καθόσον ὅμως, κατά τούς λόγους τοῦ Κυρίου, ὅλοι δέν μποροῦν νά σηκώσουν τόν βαρύ τῆς παρθενίας καί τῆς συνημμένης ἀγαμίας ζυγό286, ἄνδρες δέ φυσιολογικοί εἶναι πολύ δύσκολο ν’ ἀφήσουν ἀνικανοποίητες τίς ὁρμές τῆς φύσεως καί ν’ ἀντέξουν στό καθημερινό πύρωμα τῆς σάρκας, ἡ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία στήν ἐπιθυμία της νά προφυλάξει τόν κλῆρο της ἀπόἀταξίες σαρκικές καί σκάνδαλα διασύροντα τήν περιωπή τῆς ἱερωσύνης καί σκανδαλίζοντα τό ποίμνιο, ἐπιτρέπει τό γάμο στούς διακόνους καί τούς πρεσβυτέρους, ἀπαγορεύουσα τοῦτον μόνο στούς ἀρχιερεῖς, οἱὁποῖοι πρέπει νά προέρχονται ἀπό τίς τάξεις τῶν παρθένων (μοναχῶν). Τό τελευταῖο αὐτό φυσικά δέν σημαίνει ὅτι ὁ γάμος εἶναι ἀσυμβίβαστος πρός τήν ἱερωσύνη, ἀφοῦ οἱ δυό πρῶτοι ἱερατικοί βαθμοί τελοῦν γάμο, εἰς δέ τήν ἀρχαία ᾿Εκκλησία ὑπῆρχαν καίἔγγαμοι ἀρχιερεῖς (ἕνα μυστήριο δέν μπορεῖ νά συγκρούεται μέἄλλο), ἀλλά καί γιάἄλλους μέν λόγους σκοπιμότητας, κυρίως ὅμως γιά νά μένουν ἀπερίσπαστοι στήν ὑψηλή διακονία τους. ῎Αλλωστε ἡἡλικία προσέλευσης στήν ἀρχιερωσύνη καίἡὑποτιθέμενη ἄσκησή τους ὡς μοναχῶν, ἐγγυῶνται κατά τεκμήριο τή σώφρονα καίἐνάρετη διαγωγή τους.

Γάμος μετά τήν ἱερωσύνη καί δεύτερος σέ περίπτωση χηρείας δέν ἐπιτρέπονται. Τά θέματα βέβαια αὐτά καθώς καίὁ γάμος τῶν ἀρχιερέων εἶναι ζητήματα πού μποροῦν –ἄν παραστεῖἀνάγκη– νά συζητηθοῦν ἀπό τήν ᾿Εκκλησία.

Σέἀντίθεση μέ τήν ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία, ἡ Λατινικήἀπαγορεύει τό γάμο καί στούς τρεῖς ἱερατικούς βαθμούς, πράγμα βέβαια στή φιλοσοφία του ὀρθό, ὅμως στήν πρακτική του ἄκρως ἐπικίνδυνο, γιά τούς λόγους πούἀναφέραμε πιό πάνω. ῎Αν ἡἀγαμία γενικά εἶναι δυσβάστακτος θεσμός γιά κάθε ἐποχή, σήμερα πούὁ κοινωνικός βίος ἔχει ἐξελιχθεῖ καίἐπιταχυνθεῖ, ἡ ζωή τῶν ἀγάμων κληρικῶν σέ μεγάλες ἰδίως κοινωνίες γίνεται πολύ προβληματική, δέν εἶναι δέ λίγοι οἱ κληρικοί τῆς Ρωμαϊκῆς ᾿Εκκλησίας, οἱὁποῖοι ζητοῦν ἀπό τόν Πάπα ἄδεια νά λάβουν νόμιμη σύζυγο στά πλαίσια τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου.

212. Τί εἶναι οἱ μικτοί γάμοι;

Εἶναι οἱ γάμοι μεταξύ᾿Ορθοδόξων καίἑτεροδόξων. Εἶναι γάμοι ἀνάγκης καί «κατ’ οἰκονομίαν» τελούμενοι, τούς ὁποίους ἐπιβάλλουν οἱ σύγχρονες συνθῆκες ζωῆς καί οἱ εἰδικές σχέσεις πού δημιουργοῦνται σέ χῶρες στίς ὁποῖες ὀρθόδοξοι συγχρωτίζονται μέἑτεροδόξους καί τἀνάπαλιν. ῾Η ᾿Εκκλησία μας, γιά ν’ ἀποτρέψει μεγαλύτερα κακά (τήν προσχώρηση ᾿Ορθοδόξων σέἑτερόδοξες ᾿Εκκλησίες καί κοινότητες, τήν παράνομη συμβίωση κ.λπ.) ἐπιτρέπει τήν κατ’ οἰκονομίαν σύζευξη τῶν μελῶν της μέἑτεροδόξους, μέ τήν προϋπόθεση τό μυστήριο νά τελεσθεῖ κατά τόὀρθόδοξο λειτουργικό τυπικό, τά δέ παιδιά πού θά γεννηθοῦν ἀπό τό γάμο ν’ ἀνατραφοῦν ὀρθοδόξως. Τάἴδια φυσικάἀπαιτεῖ καίἡ Ρωμαϊκή᾿Εκκλησία ἀπό τά δικά της μέλη. Οἱ Προτεστάντες δέν πολυσκοτίζονται. Τό προβληματικόὅμως στίς περιπτώσεις αὐτές ἀπόὀρθόδοξης πλευρᾶς εἶναι πῶς ἐπιτρέπεται σ’ ἕναν ἑτερόδοξο, πού δέν ἀνήκει στήν ᾿Εκκλησία, νά τελέσει ὀρθόδοξο μυστήριο. Εἴπαμεν, ὅμως, κατ’ οἰκονομίαν!

213. Τί φρονοῦν περί γάμου οἱ Διαμαρτυρόμενοι;

Γενικά δέν τούς ταιριάζει ὁ γάμος ὡς μυστήριο. Δέν βρίσκουν σ’ αὐτό οὔτε ὁρατό σημεῖο οὔτε μετάδοση θείας χάριτος οὔτε καίἐπαγγελία ἀφέσεως ἁμαρτιῶν, τήν ὁποία πρέπει νά διακονοῦν τά γνήσια μυστήρια. Εἶναι δέ γι’ αὐτούς μόνο θεία διάταξη διά τῆς ὁποίας ἀποσκοπεῖται ἡ μετάδοση τοῦἀνθρώπινου γένους. ᾿Από τήν ἄποψη αὐτήὁ γάμος τῶν ἀπίστων καί τῶν μήἀναγεννημένων θεωρεῖται ἐξίσου ἱερός, μήὑπολειπόμενος τοῦ γάμου τῶν Χριστιανῶν. ᾿Από προτεσταντικούς δέ κύκλους προέκυψε καίὁ πολιτικός γάμος, ἕνα συμβόλαιο κοινωνικό, πού καμιά σχέση δέν ἔχει μέ τήν εὐλογία τῆς ᾿Εκκλησίας καί τήν καθαγίαση αὐτοῦὡς ἱεροῦ συζυγικοῦ δεσμοῦ. ῾Ο πολιτικός γάμος, ὡς μήὤφελε, παρεισέφρησε τελευταῖα καί στήν ὀρθόδοξη χώρα μας, ἀποτελώντας ἐμπαιγμό τοῦ δόγματος, τοῦἤθους καί τῆς μυστηριακῆς ὑποστάσεως τῆς ᾿Ορθοδοξίας!

῾Ως αἰτία διαλύσεως τοῦ γάμου οἱ Διαμαρτυρόμενοι θεωροῦν τήν πορνεία καί τήν ἐγκατάλειψη. Αὐτόὅμως δέν εἶναι καί πολύἀκόλουθο μέ τή βασική τους περί γάμου ἐκδοχή, γιατί μιά καί δέν τόν θεωροῦν ὡς μυστήριο, ἀλλά μᾶλλον ὡς σχέση φυσική, δέν εἶναι λογικό νά μή δέχονται τήν αὐθαίρετη διάλυσή του. Δέχονται καί αὐτοί τούς μικτούς γάμους, ὡς κώλυμα δέ τοῦ γάμου δέχονται μόνο τή συγγένεια τοῦ αἵματος καίὄχι τήν πνευματική.

Η ΙΕΡΩΣΥΝΗ

202. Τί εἶναι τό μυστήριο τῆς ἱερωσύνης;

῾Η ἵδρυση τοῦ μυστηρίου τῆς ἱερωσύνης ἀπό τόν Κύριο ἀπέβλεπε νά καλύψει μιά βαθιάἀνάγκη τῆς ζωῆς καί τῆς ὑπόστασης τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Ως γνωρίζουμε, ἡ᾿Εκκλησία δέν εἶναι μόνο θεῖος ὀργανισμός ἀλλά καίἀνθρώπινος, δηλαδή θεανθρώπινος. Τή θεία της πλευράἀπαρτίζει ὁ Χριστός, ὁ Θεάνθρωπος ἱδρυτής της, καί τό Πνεῦμα τό῞Αγιο πούἀποτελεῖ τή ζωογόνο πνοή καί τήν ἁγιαστική της ἀρχή. ᾿Από τή θεία της πλευράἐξεταζόμενη ἡ᾿Εκκλησία ἀποτελεῖ καθίδρυμα πνευματικό καίἀόρατο, προσιτό στόν ἄνθρωπο μόνο διά τῆς πίστεως, ἐνῶἀπό τήν ἀνθρώπινή της πλευρά παρουσιάζεται ὡς καθίδρυμα ἱστορικό καί καταστηματικό, τοῦὁποίου μέλη εἶναι ἄνθρωποι συγκεκριμένοι καίἱστορικοί. Στήν τελευταία της διάσταση, ὡς ἐξωτερικῆς κοινωνίας ἀνθρώπων, ἔχει ἀνάγκη, ὅπως καί κάθε ἄλλη ἱεραρχημένη κοινωνία ἀνθρώπων, μιᾶς εἰδικῆς τάξεως μελῶν της, τοῦἱερατείου, τόὁποῖο μέ τή δύναμη καί τήν ἐξουσία πούἔχει ἀπό τόν ἱδρυτή της νά κηρύσσει τό λόγο τοῦ Θεοῦ, νά τελεῖ τάἱερά μυστήρια, νά ποιμαίνει πνευματικά τά μέλη της καί νά διοικεῖ τό σῶμα της. ῞Ολα αὐτάἐπιτυγχάνονται διά τοῦἱεροῦ μυστηρίου τῆς ἱερωσύνης. Θά λέγαμε, λοιπόν, ὅτι τό μυστήριο τῆς ἱερωσύνης εἶναι ἡ θεοσύσταση ἐκείνη τελετή κατά τήν ὁποία δι’ ὁρισμένης εὐχῆς καί τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦἐπισκόπου στίς κεφαλές τῶν προχειριζομένων κατέρχεται ἡ χάρη τοῦ῾Αγίου Πνεύματος, ἡὁποία ἀναδεικνύει τόν ὑποψήφιο σέἕνα ἀπό τούς τρεῖς ἱερατικούς βαθμούς, τό διάκονο, τόν πρεσβύτερο καί τόν ἐπίσκοπο. ῾Η χάρη τοῦ Κυρίου, ἄν καίἑνιαία, ὅμως κατά διαφορετικό τρόπο καθιερώνει τούς ὑποψήφιους στόν ἀντίστοιχο ἱερατικό τους βαθμό. ῎Αλλη εἶναι ἡ χάρη τοῦ διακόνου, ἄλλη τοῦ πρεσβυτέρου καίἄλλη τοῦἐπισκόπου.

203. Μαρτυροῦνται στήν ῾Αγία Γραφή οἱ τρεῖς ἱερατικοί βαθμοί;

Τό μυστήριο τῆς ἱερωσύνης τελούμενο δι’ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν (ἐξ οὗ καί χειροτονία) μαρτυρεῖται ἐπαρκῶς στήν ῾Αγία Γραφή. ῎Ετσι ὅσοι καθίσταντο σ’ ἕναν ἀπό τούς τρεῖς ἱερατικούς βαθμούς τό πετύχαιναν διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τῶν ᾿Αποστόλων καί κατόπιν προσευχῆς. Γιά τόν ἱερατικό βαθμό τῶν διακόνων λέγεται, ὅτι οἱ᾿Απόστολοι «προσευξάμενοι ἐπέθηκαν αὐτοῖς τάς χεῖρας»277. Πρεσβυτέρους δέ διώριζαν διά χειροτονίας στίς κατά τόπους ᾿Εκκλησίες ὁ Παῦλος καίὁ Βαρνάβας. ῾Ομοίως καί οἱ᾿Απόστολοι κατέλιπον διά χειροθεσίας διαδόχους αὐτῶν στόἐπισκοπικόἀξίωμα, ὅπως ὁ Παῦλος τόν Τιμόθεο στήν ῎Εφεσο καί τόν Τίτο στήν Κρήτη. Τέλος καί οἱἑπτάἄγγελοι τῶν ᾿Εκκλησιῶν οἱ μνημονευόμενοι στήν ᾿Αποκάλυψη278, εἶναι καί αὐτοίἐπίσκοποι διαφέροντες τῶν ᾿Αποστόλων μόνο κατά τόὄνομα καίὄχι κατά τόἀξίωμα. Βεβαίως σ’ ὅλες τίς περιπτώσεις αὐτές δέν λέγεται ὅτι ἡ χειροθεσία, πούἀποτελεῖ τόὁρατό μέρος τοῦ μυστηρίου, διατάχθηκε ἀπό τόν Κύριο. ᾿Εντούτοις δυνάμεθα νά συναγάγουμε, ὅτι ἕνα τέτοιο ἔργο πού εἶναι τόσο σημαντικό γιά τή ζωή τῆς ᾿Εκκλησίας δέν μποροῦσε νά γίνει ἁπλά καί αὐθαίρετα ἀπό τούς ᾿Αποστόλους, ἄν δέν εἶχαν λάβει εἰδικήἐξουσιοδότηση ἀπό τόν Κύριο. Αὐτόἐξυπακούεται καίἀπόὅσα ἡ Γραφή λέγει γιά τόἔργο τῶν πρεσβυτέρων στήν ῎Εφεσο, ὅτι τό «῞Αγιον Πνεῦμα ἔθετο αὐτούς ἐπισκόπους ποιμαίνειν τήν ᾿Εκκλησίαν τοῦ Θεοῦ»279.

῾Η χάρη πού χορηγεῖται διά τοῦ μυστηρίου εἶναι ἡ πνευματικήἐξουσία πρός ἐπιτέλεση τῶν ἱερατικῶν καθηκόντων, μαζί μέ εἰδικήἀντίληψη ἀπό τό Θεό γιά θεάρεστη ἐπιτέλεση τῶν ἱερῶν λειτουργιῶν καί γιά βίο θεοφιλή καίἐνάρετο. ῞Οπως εἴπαμε πιό πάνω, ἡἱερατική χάρη χορηγεῖται διαφόρως στούς τρεῖς ἱερατικούς βαθμούς.

204. Τί εἶναι ἡἀποστολική διαδοχή;

Εἶναι ἡἐξωτερική πιστοποίηση τῆς αὐθεντικότητας τοῦἱερατείου τῆς ᾿Εκκλησίας, ὅτι δηλαδή αὐτόἔχει τήν ἀρχή του στούς ᾿Αποστόλους (ἐξ οὗ καίἀποστολική), τούς πρώτους χειροτονήσαντες. ῾Η διαδοχή δέ αὐτήἀναφέρεται στόν ἱερό βαθμό τοῦἐπισκόπου, ἀπό τόν ὁποῖο πηγάζει ἡἀρχή καί τοῦὑπόλοιπου ἱερατείου. ῾Η ἀναγωγή τοῦἐπισκοπικοῦ βαθμοῦ στούς ᾿Αποστόλους γίνεται διά τῆς ἐπισκοπικῆς χειροτονίας. Οἱ᾿Απόστολοι κατά διάταξη τοῦ Κυρίου, χειροτόνησαν στίς κατά τόπους ᾿Εκκλησίες τούς διαδόχους των ἐπισκόπους, αὐτοί δέ μέ τή σειρά τους χειροτόνησαν τούς δικούς τους διαδόχους καί αὐτοίἄλλους κ.ο.κ., ὥστε καμία περίοδος τῆς ζωῆς τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς διεσπαρμένης στά πέρατα τοῦ κόσμου νά μένει ἄμοιρη ἐπισκόπων, τοῦ συνεκτικοῦ αὐτοῦ κέντρου τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. ῾Η ἁλυσίδα αὐτή τῶν χειροτονιῶν εἶναι ἀδιάσπαστη, ἀνελισσόμενη ἀπό τούς ἀποστολικούς χρόνους μέχρι σήμερα. ῾Η συνέχεια αὐτή διαπιστώνεται ἱστορικά στούς ἐπισκοπικούς καταλόγους πού φυλάσσονται στίς κατά τόπους ᾿Εκκλησίες. ῾Η ἀποστολική διαδοχή εἶναι ἀπόδειξη τῆς αὐθεντικότητας ὄχι μόνο τῆς ἀρχιερωσύνης ἀλλά καί γενικότερα τῆς ᾿Εκκλησίας, ἡὁποία δέν μπορεῖ νάὑπάρξει χωρίς τούς ἐπισκόπους της. Σ’ αὐτόὀφείλεται ἡ σπουδή τῶν ἐκκλησιαστικῶν κοινοτήτων, νάἀποδείξουν ὅτι ἡ σχέση τοῦἱερατείου τους πρός τούς ᾿Αποστόλους εἶναι συνεχής καίἀδιάκοπη.

205. ᾿Επιτρέπεται ἡ κατά βούληση μετάβαση τῶν κληρικῶν στίς τάξεις τῶν λαϊκῶν;

Κατ’ οὐδένα τρόπο. ᾿Αποτελεῖ βαρύτατο παράπτωμα, τόὁποῖο τιμωρεῖται αὐστηράἀπό τούς ἱερούς κανόνες τῆς ᾿Εκκλησίας. Δέν μποροῦν δηλαδή οἱ κληρικοί, κυρίως οἱἄγαμοι, γιά πολλούς καί διαφόρους λόγους, εἴτε γιατί δέν ἀντέχουν τό πύρωμα τῆς ἀγαμίας εἴτε ἀπόἀνθρωπαρέσκεια ἤἐπιδίωξη ἄλλων κοσμικῶν σκοπῶν, νά καταπατοῦν τόν ὅρκο τους καί, ἀποβάλλοντας τόἱερατικό σχῆμα τους, νά συνάπτουν γάμο ἤ νά ζοῦν σάν ἀνίεροι στήν κοινωνία. Θά μοῦ πεῖτε, βέβαια, στίς περιπτώσεις πού δέν μπορεῖἕνας ἄγαμος κληρικός νάὑποφέρει τό πύρωμα τῆς σάρκας του, δέν θάἦταν προτιμότερο ν’ ἀποβάλει τό σχῆμα του καί νά λάβει νόμιμη σύζυγο, παρά νά μένει ἱερωμένος καί νάἱκανοποιεῖἀναίσχυντα τίς ὅποιες αἰσθήσεις καίὀρέξεις του, ἐμπαίζοντας Θεό καίἀνθρώπους; Τό θέμα φυσικά εἶναι ἐπιδεκτικό συζητήσεως.

᾿Επειδήἡ χάρη ἡ μεταδιδόμενη στό μυστήριο τῆς ἱερωσύνης εἶναι ἀνεξάλειπτη, διά τοῦτο παράλληλα μέ τήν κατά βούληση μετάβαση στίς τάξεις τῶν λαϊκῶν, ἀπαγορεύεται αὐστηρά καίἡἀναχειροτόνησή τους.

206. Τί φρονοῦν περίἱερωσύνης οἱ Διαμαρτυρόμενοι;

῎Αν ἐξαιρέσουμε τούς ᾿Αγγλικανούς οἱὁποῖοι δέχονται τήν ἱερωσύνη ὡς μυστήριο, οἱὑπόλοιποι Προτεστάντες ἀρνοῦνται τό μυστηριακό χαρακτήρα της. Αὐτοί, ἀποκόψαντες κάθε ἐξωτερικό δεσμό μετά τῆς ᾿Εκκλησίας τήν ὁποία ἀντιλαμβάνονται ὡς κοινωνία πνευματική καίἀόρατη, συναρνούμενοι δέ καί τήν εὐχαριστία ὡς ἱλαστική θυσία (ὥστε νάὑπάρχει ἀνάγκη ἱερέων), τούς δέ πιστούς ὅλους δεχόμενοι ὡς «βασίλειον ἱεράτευμα» (Α´ Πέτρ. 2,5), ἦταν φυσικό νάἀπορρίψουν τήν ἱερωσύνη ὡς μυστήριο, τῆς θείας χάριτος παρεκτικό. ῾Η ἱερωσύνη δέν μπορεῖ νά εἶναι ἐν κυριολεξίᾳ μυστήριο, ἀλλά διάταξη ὠφέλιμη τοῦ Θεοῦ280, ἀποσκοπούσα στό κήρυγμα τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν τέλεση τῶν μυστηρίων (βαπτίσματος καί θείας εὐχαριστίας). ῾Η ἀνάδειξη γίνεται διά χειροθεσίας καί δι’ εὐχῆς σέ πρόσωπα κατάλληλα νάἀναλάβουν τήν ἐκκλησιαστική αὐτή διακονία. Στή χειροθεσία ἐπιμένουν κυρίως οἱ Λουθηρανοί, οἱὁποῖοι δέν θέλουν νά διακόψουν κάθε ἐξωτερικό δεσμό μετά τῆς ὁρατῆς ᾿Εκκλησίας. Εἶναι φανερόὅτι οἱ διατάξεις αὐτές δέν χορηγοῦν τή θεία χάρη, ὅπως ἕνα ἀληθινό μυστήριο, ἀλλ’ ἔχουν μόνο ἠθικήἐπίδραση, ὅπως καί οἱἄλλες ἐκκλησιαστικές εὐχές. ᾿Επίσης εἶναι εὐνόητο γιατί σ’ αὐτούς ἡἐπάνοδος τοῦ κλήρου στίς τάξεις τῶν λαϊκῶν εἶναι κάτι εὔκολο καίἀδιάφορο.

Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ

192. Τί εἶναι τό μυστήριο τῆς μετάνοιας;

Εἶναι τό μυστήριο πούἱδρύθηκε ἀπό τόν Κύριο γιά νά καλύψει μιά βαθιάἀνάγκη τοῦ πληρώματος τῆς ᾿Εκκλησίας. ᾿Επειδήὁἄνθρωπος μετά τό βάπτισμά του –στόὁποῖο ἔλαβε ἄφεση ἁμαρτιῶν καίἀναγεννήθηκε πνευματικά– δέν παύει νά κάνει ἁμαρτίες ὑποκύπτοντας στήν ἁμαρτητικήὁρμή τῆς φύσεως, ὁ πανάγαθος Κύριος ἵδρυσε εἰδικό μυστήριο γιά ν’ ἀντιμετωπίζονται οἱ δύσκολες ὧρες τῆς ζωῆς τῶν πιστῶν, νά λαμβάνουν ἄφεση τῶν ἁμαρτημάτων τους καί ν’ ἀπαλλάσονται ἀπό τό βάρος τῆς ἐνοχῆς πού προέρχεται ἀπό τά παραπτώματά τους. Θά λέγαμε, λοιπόν, ὅτι ἡ μετάνοια εἶναι τόἱερόἐκεῖνο μυστήριο κατά τόὁποῖο αὐτός πού μετανιώνει εἰλικρινά γιά τ’ ἁμαρτήματά του καί τάἐξομολογεῖται στόν πνευματικό τῆς ᾿Εκκλησίας λειτουργό λαμβάνει ἄφεση ἁμαρτιῶν, ἀνακτώντας τή δικαίωση πού τυχόν ἔχασε διά τῆς ἁμαρτίας, γινόμενος καί πάλι φίλος καί τέκνο ἀγαπητό τοῦ Θεοῦ.

῾Η μετάνοια ὀρθῶς χαρακτηρίζεται ὡς βάπτισμα δεύτερο, γιατί σ’ αὐτήἐπαναλαμβάνονται στίς ψυχές τά σωτήρια ἀγαθά τοῦ πρώτου βαπτίσματος, ἡἄφεση δηλαδή τῶν ἁμαρτιῶν καίἡἐξάλειψη τῆς ἐνοχῆς καθώς καί τῶν ἀπορρεουσῶν ἀπό τήν ἁμαρτία ποινῶν. Οἱὀνομασίες τοῦ μυστηρίου, ἀνάλογα μέ τήν ἄποψη ἀπό τήν ὁποία ἐξετάζεται καί τάἀποτελέσματα πούἔχει, εἶναι· μετάνοια, ἐξομολόγηση, ἐξαγόρευση, ὴ῏ὃὺὸὖὖἂ῏, ὰὲὖ῏῝῟ὦἂ῏ κ.ἄ.

193. Ποιός εἶναι ὁἱδρυτής τοῦ μυστηρίου;

῾Ιδρυτής τοῦ μυστηρίου εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστός. Τοῦτο στηρίζεται στήν ἐξουσία τοῦ «ἀφιέναι ἐπί τῆς γῆς ἁμαρτίας», μέ τήν ὁποία ἐφοδίασε ὁ Σωτήρας τήν ᾿Εκκλησία του, ὅπως βλέπουμε στούς λόγους του πρός τόν Πέτρο· «...καί δώσω σοι τάς κλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, καίὅἐάν δήσῃς ἐπί τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καίὅἐάν λύσῃς ἐπί τῆς γῆς ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς»271, μάλιστα δέ σέὅσα εἶπε σέὅλους τούς μαθητές· «᾿Αμήν λέγω ὑμῖν, ὅσα ἐάν δήσητε ἐπί τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καίὅσα ἐάν λύσητε ἐπί τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ»272· Τέλος καί σέὅσα τούς εἶπε μετά τήν ἀνάσταση, ἀποστέλλοντάς τους νά κηρύξουν τό Εὐαγγέλιο σέὅλη τή γῆ· «Λάβετε Πνεῦμα ῞Αγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας, ἀφίηνται αὐτοῖς· ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται»273.

194. Στό μυστήριο τῆς μετάνοιας συγχωροῦνται ὅλες οἱἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων;

Ναί ὅλες, ὅταν ὑπάρχουν φυσικά οἱἀπαραίτητες συνθῆκες, εἴτε μεγάλες εἶναι (οἱἁμαρτίες) εἴτε μικρές, εἴτε

ἐλαφρές εἴτε βαριές, εἴτε συγγνωστές εἴτε θανάσιμες. ῞Οτι συγχωροῦνται καί οἱ πιό μεγάλες ἁμαρτίες εἶναι μυριόλεκτο στήν ῾Αγία Γραφή. Τοῦ ληστῆ στό σταυρό συγχωροῦνται ὅλα τάἐγκλήματα, ὅπως καί τῆς μοιχαλίδας ὁἀκάθαρτος βίος, ἐνῶὁ Παῦλος συγχωρεῖ τόν αἱμομείκτη ἀφοῦ τόν καθυπέβαλε πρῶτα σέ μετάνοια.

Εἶναι δέ γνωστόἀπό τήν ἱστορία, ὅτι ἡ᾿Εκκλησία πάντοτε ἀπεδοκίμαζε ὅλους ἐκείνους τούς αἱρετικούς καί σχισματικούς (Μοντανιστές, Νοβατιανούς, Δονατιστές, Λουκιφεριανούς), οἱὁποῖοι, ἔχοντας αὐστηρές ἀρχές, ἀμφισβητοῦσαν ἀπό τήν ᾿Εκκλησία τό δικαίωμα νά συγχωρεῖ βαριάἁμαρτήματα, ὅπως ἦταν ὁ φόνος, τά σαρκικά μολύσματα, ἡ εἰδωλολατρία καίἡἔκπτωση ἀπό τήν πίστη κατά τούς διωγμούς. Καί λέγεται μέν στή Γραφήὅτι ἡἁμαρτία κατά τοῦ῾Αγίου Πνεύματος δέν συγχωρεῖται οὔτε στόν παρόντα αἰώνα οὔτε καί στόν μέλλοντα· ὅμως αὐτό δέν ὀφείλεται σέἀδυναμία τῆς μυστηριακῆς χάριτος νά συγχωρήσει τήν ἁμαρτία αὐτή, ἀλλά στίς ὑποκειμενικές συνθῆκες τοῦ βλασφημοῦντος, ὁὁποῖος σέἔσχατη πώρωση ψυχῆς περιελθών, διασύρει βάναυσα τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ καίὡς ἐκ τούτου δέν μπορεῖ νά μετανοήσει καί νά συγχωρεθεῖ.

195. Ποιά εἶναι τά συστατικά τοῦ μυστηρίου τῆς μετάνοιας;

Εἶναι ἡἰδίως μετάνοια καίἡἐξομολόγηση. ῾Η πρώτη εἶναι ἡ τροφοδοτούμενη ἀπό τήν πίστη καί τήν ἀγάπη θλίψη καί συντριβή τῆς ψυχῆς γιά τή θλιβερήἁμαρτωλή της κατάσταση, μήἀποκλειομένου καί τοῦ φόβου ἐν ὄψει τῶν ποινῶν τῆς κολάσεως, μαζί μέἀπόφαση ν’ ἀπαρνηθεῖὁἁμαρτωλός τό βεβαρημένο παρελθόν του καί ν’ ἀλλάξει τρόπο ζωῆς. ῾Η διαδικασία αὐτή, σαφῶς ἠθικοῦ χαρακτήρα, εἶναι ἀπαραίτητη συνθήκη γιά τή συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν. ῞Οπου δηλαδήὑπάρχει ἀληθής μετάνοια, ἐκεῖἡ χάρη τοῦ Θεοῦ θά δώσει συγχώρηση τῶν ἁμαρτημάτων. ῾Η δεύτερη δέ, ἡἐξομολόγηση274, εἶναι ἡ διά ζώσης ἐξαγόρευση τῶν ἁμαρτημάτων ἐνώπιον τοῦ πνευματικοῦ πατέρα, δηλαδή τοῦ λειτουργοῦ τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Η ἐξαγόρευση ἐπιβάλλεται ἀπό τή φύση τοῦἱεροῦ μυστηρίου. ᾿Εδῶἔχουμε πνευματική νόσο, ἀσθένεια ψυχῆς. ῎Εχουμε φόρτιση συναισθηματική, ἀγωνία, ἄγχος, ἀνηλεές μαστίγωμα συνειδήσεως ταραγμένης, ἡὁποία ἐπιζητεῖἠρεμία καί γαλήνευση. ῎Εχουμε καίἰατρό πνευματικό, ὁὁποῖος εἶναι ταγμένος ἀπό τό Θεό νά γιατρεύει τά ψυχικά νοσήματα. Πῶς ὅμως ὁἱερέας θά μπορέσει νάἐκπληρώσει τό χρέος του αὐτό, νά κάνει καλά τόν ψυχικῶς ἀσθενούντα ἁμαρτωλό, ἄν ὁ τελευταῖος δέν γνωστοποιήσει σ’ αὐτόν τάἁμαρτήματά του; Πῶς θά θεραπεύσει τόν ἁμαρτωλόὁ πνευματικός πατέρας ἄν δέν διαγνώσει πρῶτα τή φύση τῆς πνευματικῆς ἀσθένειας, τόν πόνο καί τήν ταλαιπωρία τῆς ψυχῆς, τάἐλατήρια καί τήν εἰλικρίνεια τῆς ἐξαγορεύσεως; Μήπως καίὁ φυσικός γιατρός μπορεῖ νά κάνει καλάἕναν ἄρρωστο, ἄν δέν τόν ἐξετάσει προσεκτικά κι ἄν δέν διαγνώσει τή φύση τῆς ἀρρώστιας, ὥστε νάἐπιβάλει τή δέουσα ἰατρική καί φαρμακευτικήἀγωγή;

196. Δέν μπορεῖὁἁμαρτωλός νά λάβει ἄφεση ἁμαρτιῶν ἀπ’ εὐθείας ἀπό τό Θεό κατά τήν ὥρα τῆς προσευχῆς, ἀλλ’ εἶναι ἀνάγκη νάἐξομολογεῖται στόν ἱερέα τίς ἁμαρτίες του;

῞Οτι ὁἄνθρωπος μπορεῖ καί πρέπει νά ζητεῖἀπό τό Θεόἄφεση ἁμαρτιῶν διά τῆς προσευχῆς εἶναι ἀναντίρρητο. Αὐτόἀποτελεῖ βασικό στοιχεῖο μιᾶς ἀληθινῆς προσευχῆς. Αὐτό μᾶς διέταξε καίὁ Κύριος, δίνοντάς μας τό πρότυπο τῆς ἀληθινῆς προσευχῆς· «Καίἄφες ἡμῖν τάὀφειλήματα ἡμῶν». Αὐτόὅμως σέ καμιά περίπτωση δέν μπορεῖ νάἀντικαταστήσει τόἱερό μυστήριο τῆς μετάνοιας, ἀλλά νά γίνεται παράλληλα μέ αὐτό. ῎Αραγε νά μή γνώριζε καλά τά πράγματα ὁ Κύριος ὅταν ἵδρυε τό μυστήριο καί τό παρέδιδε στούς μαθητές του μέ τή μορφή τῆς ἐξαγορεύσεως; ᾿Αλλά καί ψυχολογικά, ὅταν ἀπευθύνουμε στό Θεό τό αἴτημα ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν μας, μήπως ἔχουμε βεβαίωση περί πληρώσεως τῆς προσευχῆς μας; Εἴμαστε βέβαιοι γιά τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτημάτων μας; Βέβαια ὄχι. ῾Η πλήρωση ἤὄχι τοῦ αἰτήματός μας εἶναι κρυμμένη βαθιά στή βουλή τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία ἀγνοοῦμε πιστεύοντας βέβαια ὅτι θά τήν πετύχουμε.

᾿Αντίθετα, στόἱερό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, ὅταν προσερχόμαστε σ’ αὐτό καθώς πρέπει, ἔχουμε ἀπόλυτη βεβαιότητα γιά τήν ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ, ὅτι ἡ χάρη Του θά μᾶς ἐλευθερώσει ἀπό τό βάρος τῆς ἐνοχῆς καί τῶν ποινῶν τῶν προσωπικῶν μας ἁμαρτημάτων. ῾Η αἴσθηση καίἡ πληροφόρηση αὐτή εἶναι ὑπέρτατο ἀγαθό, τόὁποῖο γεμίζει ἀνακούφιση, χαρά καίἀγαλλίαση τίς πονεμένες ψυχές πού μαστιγώνονται ἀλύπητα ἀπό τήν ἁμαρτία, τό φαρμάκι αὐτό τῆς ζωῆς καί τῆς ὑπάρξεώς μας. Νάὑποθέσουμε ὅτι οἱ αἰτιάσεις κατά τῆς ἐξομολογήσεως προέρχονται ἀπό ντροπή νά φανερώσουμε στόν ἱερέα τ’ ἁμαρτήματά μας;

197. Πότε παρέχεται ἡἄφεση τῶν ἁμαρτημάτων;

Κατά τήν ὥρα τῆς ἀναγνώσεως τῆς συγχωρητικῆς εὐχῆς ἀπό τόν ἱερέα. ῞Οταν ὁ λειτουργός τῆς ᾿Εκκλησίας διαγνώσει εἰλικρινή μετάνοια στόν ἐξομολογούμενο, τότε τόν ἀπολύει ἀπό τήν ἐνοχή τῆς ἁμαρτίας, διαβάζοντάς του τήν καθιερωμένη ἀπό τήν ᾿Εκκλησία εὐχή. ῾Ο ἱερέας ἀπολύει τόν ἁμαρτωλό σάν κριτής, ἀσκώντας τήν ἐξουσία πού τοῦἔδωσε ὁ Θεός νά συγχωρεῖἁμαρτίες. Κάνει κάτι ἀνάλογο μέ τόν κοσμικό δικαστή, ὁὁποῖος ἔχει ἀπό τήν πολιτεία τήν ἐξουσία νά κρίνει τίς παραβάσεις τῶν νόμων ἀπό τούς πολίτες· μέ τή διαφοράὅτι, ἐνῶὁ κοσμικός δικαστής ἀθωώνει ἤ καταδικάζει τούς πολίτες, τοῦἱερέα ἡ ψῆφος εἶναι μόνο ἀθωωτική, ποτέ δέ καταδικαστική.

Καί μιά λέξη ἀκόμη· ἐνῶὁὀρθόδοξος ἱερέας, σύμφωνα μέ τό πνεῦμα τῆς ᾿Ορθοδοξίας καί στήν ἰδιότητά του ὡς ἀντιπροσώπου καίὀργάνου τοῦ Χριστοῦ, τοῦἱδρυτῆ τῶν μυστηρίων, ἱκετεύει τό Θεό νά συγχωρήσει δι’ αὐτοῦ τόν ἁμαρτωλό, ὁἱερέας τῆς Δυτικῆς ᾿Εκκλησίας σύμφωνα μέ τό πνεῦμα της νάἐξαίρει τόν κλῆρο ὑπέρ τό λαό, ἀπολύει τόν ἁμαρτωλό αὐτοδικαίως (ἂἆὖ῏ἢ῟ἶὸ).

198. Τί εἶναι τά ἐπιτίμια (ὁ κανόνας);

῾Ο ἱερέας, ὡς ἰατρός ψυχῶν, πρίν ἀπό τό μυστήριο ἤ μετάἀπό αὐτό μπορεῖ νάἐπιβάλει σ’ αὐτόν πού πρόκειται νάἐξομολογηθεῖἤἀφοῦἔχει ἐξομολογηθεῖ, ἐπιτίμια εἴτε γιά νά τόν προετοιμάσει νά δεχθεῖ καρποφόρως τό μυστήριο, ἤἀφοῦ λάβει ἄφεση ἁμαρτιῶν νά τόν στερεώσει στόν πνευματικόἀγώνα κατά τῆς ἁμαρτίας καί στήν ἀνακαίνιση τῆς πνευματικῆς του ζωῆς. Τέτοια ἐπιτίμια εἶναι ἡ συχνή προσευχή, ἡἀνάγνωση ψυχωφελῶν βιβλίων, ἡἐλεημοσύνη, ἡἀποδημία στούς ἁγίους Τόπους καίὅ,τι ἄλλο κρίνει πρόσφορο ὁἱερέας νάἐπιβάλει στό μετανοούντα ἁμαρτωλό γιά τήν πνευματική του εὐστάθεια. Πρέπει ὅμως νά προσέξουμε καλῶς ὅτι τάἐπιτίμια εἶναι ἁπλές παιδαγωγίες, φάρμακα πνευματικάἀποσκοποῦντα στήν πνευματική βελτίωση τοῦἐξομολογηθέντος, κάτι ἀνάλογο μέ αὐτό πούἐπιβάλλει καίὁ φυσικός γιατρός (δίαιτα κ.λπ.) στόν ἀναρρώνοντα ἀσθενή. Τάἐπιτίμια δέν εἶναι κάτι πούἀνήκει οὐσιαστικά στή φύση τοῦ μυστηρίου καί τόὁποῖο, ἄν παραλειφθεῖ, μπορεῖ νά ζημιώσει τήν ὁλοκληρία του.

Σέ κάθε περίπτωση ἡἐπιβολή τῶν ἐπιτιμίων εἶναι σκόπιμη, γιαυτό μποροῦν εἴτε νά μετριασθοῦν εἴτε τελείως νάἀρθοῦν, ἀνάλογα μέ τήν ἐκτίμηση τοῦ πνευματικοῦ πατέρα. Αὐτόὅμως πούἔχει ἰδιαίτερη σημασία εἶναι νά μήν τά θεωρήσουμε ὡς ποινές πούἐπιβάλλονται στόν ἁμαρτωλό γιά νάἱκανοποιηθεῖἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ, ὅπως διδάσκει σχετικάἡ Δυτική᾿Εκκλησία. Δέν ἔχουν δηλαδή χαρακτήρα ἱκανοποιητικό.

199. ῾Υπάρχουν διαφορές στό μυστήριο τῆς μετάνοιας μεταξύ᾿Ορθοδόξων καί Ρωμαιοκαθολικῶν;

῾Ως πρός τήν οὐσία τοῦ μυστηρίου δέν ὑπάρχουν διαφορές. ῾Υπάρχουν ὅμως σχετικά μέ τή φύση τῶν ἐπιτιμίων καίἄλλων ἀντιλήψεων σχετιζομένων μέ αὐτά, τάὁποῖα κατά διαφορετικό τρόπο ἐκδέχεται ἡ κάθε μία ᾿Εκκλησία.

᾿Ενῶ κατά τήν ᾿Ορθόδοξη πίστη τάἐπιτίμια εἶναι, ὅπως ἤδη παρατηρήσαμε, παιδαγωγίες καί φάρμακα πνευματικάἀποβλέποντα στή διασφάλιση τῆς μετάνοιας τῶν ἁμαρτωλῶν καί στή στερέωσή τους στό νέο βίο τόν ἀρξάμενο μέ τήν μετάνοια, ἡ Ρωμαϊκή᾿Εκκλησία τά θεωρεῖὡς μέσα κατευναστικά καίἱκανοποιητικά τῆς θείας δικαιοσύνης.

Τό ρωμαιοκαθολικό αὐτό δίδαγμα στηρίζεται στήν περί ποινῶν ἰδιαίτερη ἀντίληψη τῆς δυτικῆς θεολογίας. Κατ’ αὐτήν οἱ ποινές οἱὀφειλόμενες στάἁμαρτήματα –κυρίως τά σοβαρά– εἶναι δύο εἰδῶν, οἱ αἰώνιες καί οἱ πρόσκαιρες. Καί οἱ μέν αἰώνιες συγχωροῦνται στό μυστήριο τῆς μετάνοιας, ὄχι ὅμως καί οἱ πρόσκαιρες (οἱἐλαφρότερες δηλαδή), διά τήν ἄρση τῶν ὁποίων ὁἁμαρτωλός πρέπει νά τιμωρηθεῖ, ὥστε διά τῆς τιμωρίας του νάἱκανοποιηθεῖἡ θεία δικαιοσύνη. Οἱ ποινές αὐτές πούἔχουν ἐξιλαστικό χαρακτήρα πληρώνονται στή γῆ αὐτήἀπό τούς ἁμαρτωλούς· ἄν ὅμως δέν προλάβουν, τούς προλάβει δηλαδήὁ θάνατος, θά συνεχίσουν τήν ἀποπληρωμή τους μετά θάνατο, σέ εἰδικό τόπο βασάνων, τό λεγόμενο καθαρτήριο (Ρ῟ἶὼὰὦ῏ἶἂ῟ἣ)275. ῞Οπως καίἡ λέξη φανερώνει, στό καθαρτήριο πῦρ οἱ ψυχές καθαίρονται, καθαρίζονται ἀπό τάὑπολείμματα τῆς ἁμαρτίας, τιμωρούμενες. Μετά τό πέρας τῆς καθάρσεως οἱ ψυχές βγαίνουν ἀπό τό καθαρτήριο, εἰσερχόμενες στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ. ᾿Εννοεῖται ὅτι οἱ θανάσιμα ἁμαρτήσαντες στή ζωή καί μή μετανοήσαντες σέ τίποτε δέν ὠφελοῦνται, ἀλλά μόνο κολάζονται. Σέὅλη αὐτή τή θλιβερή διαδικασία τῶν τέκνων της ἡ᾿Εκκλησία, σάν μητέρα στοργική, δέν μένει ἀπαθής καίἀδιάφορη. Μέ τήν ἐξουσία πούἔχει ἀπό τό Θεό καί χρησιμοποιώντας τό θησαυρό τῆς περισσεύουσας ἀξιομισθίας τῶν ἁγίων, μπορεῖ νά παρέμβει δραστικάὑπέρ τῶν ὀδυνωμένων τέκνων της, συντέμνουσα ἤ αἴρουσα παντελῶς τίς ποινές εἴτε ἐδῶ στή γῆ, εἴτε στό καθαρτήριο, ἐκδίδοντας γραπτές ἀφέσεις276 ὀνομαστικά γιά κάθε βασανιζόμενο τέκνο της, στίς ὁποῖες βεβαιώνεται μέὑπογραφήἡἄρση τῶν βασάνων, ὥστε νάἡσυχάζουν ἀπό τό μαρτύριό τους τά τέκνα της.

Τά διδάγματα αὐτά φυσικά δέν μπορεῖ νάἐπικροτήσει ἡ᾿Ορθόδοξη Καθολική᾿Εκκλησία. Πρωτίστως δέν εἶναι ὀρθήἡ διάκριση τῶν ποινῶν σέ αἰώνιες καί πρόσκαιρες καί μάλιστα ὅτι οἱ αἰώνιες στή μετάνοια συγχωροῦνται, οἱ δέ πρόσκαιρες ὄχι καίὅτι γιά τίς τελευταῖες πρέπει νάἐξιλεώσει τό Θεό τιμωρούμενος ὁἄνθρωπος. Δηλαδήἡ μυστηριακή χάρη μπορεῖ νά συγχωρήσει τίς αἰώνιες ποινές, τίς βαρύτερες, καίὄχι τίς ἐλαφρότερες, τίς πρόσκαιρες; Ποῦ δέὀφείλεται ἡἀδυναμία αὐτή; Νά εἶναι ἄραγε ἐλλειματικήἡ δύναμη τοῦ λυτρωτικοῦἔργου τοῦ Χριστοῦ, ὥστε νά μή μπορεῖ νάἀφανίσει στήν ὁλότητά τους τίς συνέπειες τῆς ἁμαρτίας; Νά δύναται τό μεγαλύτερο καί τό σημαντικότερο καί νά μή μπορεῖ τό μικρότερο καί τό λιγότερο σημαντικό; ᾿Αλλά γιατίὁ Θεός νά μή συγχωρεῖ τίς ἐλαφρότερες ποινές καί νά ζητεῖἰδιαίτερη ἱκανοποίηση ἀπό τόἁμαρτωλό πλάσμα του; Μήπως διατηρεῖ μέσα του σπινθήρα ὀργῆς τόν ὁποῖο πρέπει νά σβήσει ὁἁμαρτωλός εἰδικά τιμωρούμενος;

Καί στό ζήτημα τῶν ἀφέσεων ὑπάρχουν πολλά δυσοικονόμητα καίἀκατανόητα. ῾Η σύντμηση ἤἡ πλήρης ἄρση τῶν ἐπιτιμίων στήν παρούσα ζωή εἶναι κάτι τόὑγιές. Καί στήν ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία ὁἱερέας μπορεῖ νά συντομεύσει ἤ νάἄρη τελείως τάἐπιτίμια. Αὐτόἔγκειται στήν ἱερατικήἐξουσία του, πού εἶναι δοσμένη σ’ αὐτόν ἀπό τό Θεό. Ποιάὅμως ἔννοια ἔχει ἡ μετά θάνατο προέκταση τῆς διαδικασίας στό καθαρτήριο; Διότι, ἄν σκοπός εἶναι ἡ κάθαρση τῆς ψυχῆς, ἡἄρση της ὁπωσδήποτε θά βλάψει τήν ψυχή, ἀνακόπτοντας τήν ἀποκάθαρσή της. ῎Αλλωστε ποιάἔννοια μπορεῖ νάἔχει ἡ κάθαρση τῶν ψυχῶν σέ χώρους ὅπου ἀπουσιάζει κάθε δυνατότητα ἠθικῆς βελτιώσεως καίἐξελίξεως; ᾿Εκτός κι ἄν ἡὅλη διαδικασία νοεῖται ὡς μηχανικήἀπότριψη τοῦ ρύπου τῆς ἁμαρτίας, πράγμα φυσικάἐντελῶς ἀπαράδεκτο.

Τέλος καίἡ διδασκαλία περί τοῦ θησαυροῦἀξιομισθίας τῶν ἁγίων, ὅπως τήν ἐννοεῖ καί τή χρησιμοποιεῖἡ Ρωμαϊκή᾿Εκκλησία, δέν βγάζει καί πολύ νόημα. ῞Ο,τι καλό κάνουν οἱἅγιοι τό κάνουν μέ τή βοήθεια τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ καί ποτέ δέν βγαίνει ἔξω ἀπό τόν προσωπικό κύκλο τοῦ χρέους. Στή βάση αὐτή κρίνεται ἡ σωτηρία καίἡ δόξα τους. ᾿Αλλά καί σέ περίπτωση πούὑπάρχει περίσσεια ἀξιομισθίας, δέν κατανοοῦμε πῶς τά περισσεύματα αὐτά συγκεντρώνονται σέἰδιαίτερο ταμεῖο καί μάλιστα μποροῦν νά διατεθοῦν ἀπό τήν ᾿Εκκλησία γιά τή βοήθεια τῶν ἐνδεῶν μελῶν της πού τάἔχουν ἀνάγκη. Οἱ σχέσεις στό πεδίο τῆς χάριτος εἶναι καθαρά προσωπικές. Δέν εἶναι σχέσεις λογιστικές καίἐμπορικές, ὥστε νά μεταφέρει ὁἕνας στόν ἄλλον τά πνευματικά του πλεονεκτήματα. ῾Ο ἄνθρωπος σώζεται μέ βάση τό δικό του προσωπικόἔργο. Φυσικά τά μέλη τῆς ᾿Εκκλησίας βοηθοῦν τόἕνα τόἄλλο πνευματικά· μόνο ὅμως διά τῆς προσευχῆς, τά δέἀποτελέσματα εἶναι καθαρά ζήτημα τῆς ἀγαθότητας τοῦ Θεοῦ. Περισσότερα ὅμως περί τῶν ὑπερτάτων ἔργων πού εἶναι ἡ βάση τῶν ἀξιομισθιῶν τῶν ἁγίων, κάναμε ἰδιαίτερο λόγο σέ προηγούμενό μας ἐρώτημα.

200. Τά μνημόσυνα πού κάνουμε γιά τούς νεκρούς ἔχουν κάποια ἀναλογία μέ τήν περί καθαρτηρίου πυρός πρακτική τῆς Ρωμαϊκῆς ᾿Εκκλησίας;

Μόνο γενική καίἀπώτερη ἀναλογία ἔχουν, γιατί καί τά δύο ἀναφέρονται στή μετά θάνατο τύχη τῶν κεκοιμημένων. Στήν οὐσία ὅμως διαφέρουν σημαντικά. Κατά τήν ὀρθόδοξη πίστη τά μνημόσυνα εἶναι ἁπλές εὐχές τῆς ᾿Εκκλησίας πρός τό Θεό γιά τήν ἀνάπαυση τῶν ψυχῶν τῶν μελῶν της πού τάἀπέσπασε ὁ θάνατος. Οἱἄνθρωποι πού πεθαίνουν δέν κουβαλᾶνε ὅλοι μαζί τους τήν ἴδια πνευματική κατάσταση. ῎Αλλοι εἶναι δίκαιοι, ἄλλοι μεγάλοι ἁμαρτωλοί πού δέν μετάνιωσαν γιά τ’ ἁμαρτήματά τους καίἄλλοι, μετανοημένοι μέν, χωρίς ὅμως νάἀξιοποιήσουν, ἀπόἀδιαφορία καίἀμέλεια, τή μετάνοιά τους. ῾Ο θάνατος τούς βρῆκε μέ κηλίδες ἁμαρτίας, οἱὁποῖες τούς ἐμποδίζουν νά δοῦν τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ. Γιά τ’ ἁμαρτήματα αὐτά οἱ ψυχές ὀδυνῶνται στή μέση κατάσταση, ὅπου πηγαίνουν μετά θάνατο ὅλοι οἱ νεκροί. ῾Υπέρ ὅλων αὐτῶν ἡ᾿Εκκλησία, σάν στοργική μητέρα, τελεῖ τάἱερά μνημόσυνα πρός ἀνακούφιση τῶν ψυχῶν καίἀπαλλαγή τους ἀπό τήν ὀδύνη καί τόν πόνο τοῦ πνευματικοῦ μαρτυρίου. Τῶν μνημοσύνων ἔχουν ἀνάγκη κυρίως ἡ τρίτη τάξη τῶν νεκρῶν, γιατί τόσο οἱ δίκαιοι ὅσο καί οἱἄδικοι δέν χρειάζονται τάἱερά μνημόσυνα, οἱ μέν πρῶτοι γιατί ζοῦν μέ γαλήνη καίἠρεμία κοντά στό Θεό (στή μέση κατάσταση ἐννοεῖται), οἱ δέἄδικοι εἶναι δυνάμει καταδικασμένοι στήν κόλαση. Τά μνημόσυνα δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά προσευχές οἱὁποῖες παρέχουν ὄνηση (ὠφέλεια) στίς ψυχές τῶν νεκρῶν, χωρίς νά γνωρίζουμε τή φύση καί τήν ἔκταση τῆς ὠφέλειας αὐτῆς, τήν ὁποία γνωρίζει καί ρυθμίζει μόνο ὁ πανάγαθος Θεός.

Οἱ ἀντιλήψεις τῆς Ρωμαϊκῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι αἰσθητάἀντίθετες μέ τίς πιό πάνω ἐκτεθεῖσες. Κατ’ αὐτήν τό καθαρτήριο πῦρ (Ρ῟ἶὼὰὦ῏ἶἂ῟ἣ) δέν εἶναι προσευχή τῆς ᾿Εκκλησίας ὑπέρ τῶν ψυχῶν τῶν κεκοιμημένων, ἀλλά τόπος καθάρσεως καί ποινῶν τίς ὁποῖες πρέπει νάἐκτίσει ἡ ψυχή πού εὑρίσκεται σ’ αὐτό, γιά νάἱκανοποιηθεῖἡ θεία δικαιοσύνη. Εἶναι πεδίο στόὁποῖο ἐφαρμόζεται ἀπό τήν ᾿Εκκλησία ἡ πρακτική τῶν λυσιποίνων ἀφέσεων (συγχωροχαρτίων), τίς ὁποῖες χορηγεῖἐξουσιαστικάἡ᾿Εκκλησία (ὁ Πάπας). Παλαιότερα ἡ χορήγηση τῶν συγχωροχαρτίων γινόταν κατόπιν καταβολῆς χρημάτων ἀπό τούς συγγενεῖς τῶν πεθαμένων, πράγμα πού πολύἔβλαψε καί διέσυρε τήν ᾿Εκκλησία αὐτή στή Δύση. Εἶναι φανερόν ὅτι καμία οὐσιώδης ἀναλογία δέν ὑπάρχει μεταξύ τῶν ὀρθοδόξων μνημοσύνων καί τοῦ λατινικοῦ δόγματος περί καθαρτηρίου πυρός.

201. Τί διδάσκουν περί μετανοίας οἱ Διαμαρτυρόμενοι;

Σύμφωνα μέ τίς βασικές ἀντιλήψεις τους περί δικαιώσεως καίἐκκλησιαστικοῦἱερατείου, οἱ Διαμαρτυρόμενοι δέν δέχονται τήν μετάνοια ὡς μυστήριο, τῆς ὁποίας ἀπορρίπτουν τά βασικά στοιχεῖα, τήν ἐσωτερικήἀπόἀγάπη καί πίστη συντριβή τῆς ψυχῆς γιά τάἁμαρτήματά της καί τήν ἐξωτερικήἐξομολόγηση στό λειτουργό τῆς ᾿Εκκλησίας. Κατ’ αὐτούς στό μυστήριο τοῦἱεροῦ βαπτίσματος σφυρηλατεῖται ἀκατάλυτος δεσμός μεταξύ Θεοῦ καίἀνθρώπων, ὥστε ὁποιαδήποτε ἁμαρτία μετά τό βάπτισμα, μικρήἤ μεγάλη, νά μήν μπορεῖ νά διαλύσει τό δεσμό αὐτό καί νά τόν ἀφανίσει. Βεβαίως οἱ μετά τό βάπτισμα ἁμαρτάνοντες ἔχουν ἀνάγκη μετάνοιας· ὅμως ἡ μετάνοιά τους αὐτή, ὡς ἐπάνοδος στή διά τοῦ βαπτίσματος χορηγηθείσα ἄφεση, δέν ἀποτελεῖἰδιαίτερο μυστήριο, ἀλλά ζωογόνηση τοῦ μυστηρίου τοῦ βαπτίσματος.

Τήν ἐξομολόγηση ἀπορρίπτουν οἱ Προτεστάντες σύμφωνα μέ τή βασική τους ἀντίληψη νά λαμβάνουν ἄφεση ἁμαρτιῶν ὄχι μέσῳ τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ὁποίας ἀρνοῦνται τόν ὁρατό χαρακτήρα, ἀλλ’ ἀπ’ εὐθείας ἀπό τό Θεό. ῾Η ἐξομολόγηση, πού δέν ἔχει διαταχθεῖ κατ’ αὐτούς ἀπό τόν Κύριο, εἶναι τό πολύἀνεκτή περισσότερο γιά λόγους ψυχολογικούς. ῾Ο ποιμένας ἀναγγέλλει στόν ἐξομολογούμενο τήν ὑπόσχεση ἁπλῶς τοῦ Θεοῦ περίἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν, γιά νά μήν ἀποκάμει καίἀπελπισθεῖἀμφιβάλλοντας ἄν οἱἁμαρτίες του εἶναι συγχωρημένες στόν οὐρανό. ῞Οτι στό πνεῦμα αὐτό τῆς ἐξομολογήσεως τῆς στερούμενης τοῦἱερατικοῦ στοιχείου καί κριτηρίου εἶναι δυνατό νά χορηγήσει ἐν ἀνάγκῃἄφεση ἁμαρτιῶν καίἕνας λαϊκός, δέν εἶναι δύσκολο νά κατανοηθεῖ.

ΤΟ ΕΥΧΕΛΑΙΟ

214. Τί εἶναι τό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου;

᾿Επειδή οἱἄνθρωποι ἀρρωσταίνουν, ὁ Κύριος ἐφοδίασε τήν ᾿Εκκλησία του μέ εἰδικό μυστήριο τοῦὁποίου σκοπός εἶναι κατά κύριο λόγο ἡἴαση τῶν σωματικῶν ἀσθενειῶν, κατά δεύτερο δέἡἴαση τῆς πνευματικῆς νόσου τῆς ψυχῆς (τῆς ἁμαρτίας). Εἶναι, λοιπόν, τό εὐχέλαιο μυστήριο θείας ἀρχῆς κατά τόὁποῖο, ὅταν χρίεται ὁἀσθενής μέἁγιασμένο ἔλαιο, κατέρχεται ἡ χάρη τοῦ Θεοῦἡὁποία χορηγεῖ πρώτως καί κυρίως τή σωματικήἴαση καί δευτερευόντως τήν ἴαση τῆς ψυχῆς ἀπό τήν ἁμαρτία.

Οἱ συστατικοί λόγοι τοῦ μυστηρίου βρίσκονται στήν καθολικήἐπιστολή᾿Ιακώβου τοῦ᾿Αδελφοθέου· «᾿Ασθενεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσκαλεσάσθω τούς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας, καί προσευξάσθωσαν ἐπ’ αὐτόν ἀλείψαντες αὐτόν ἐλαίῳἐν τῷὀνόματι τοῦ Κυρίου· καίἡ εὐχή τῆς πίστεως σώσει τόν κάμνοντα, καίἐγερεῖ αὐτόν ὁ Κύριος· κἄν ἁμαρτίας ᾖ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ»287. Καί δέν λέγεται μέν ρητῶς ἐδῶὅτι ἡἵδρυση τοῦ μυστηρίου προέρχεται ἀπό τόν Κύριο· ὅμως συνάγεται ἐπαρκῶς, καθόσον ὁ᾿Ιάκωβος δέν θά προέβαινε σέ τέτοια σημαντική μαρτυρία, ἄν δέν εἶχε τήν πεποίθηση ὅτι ἡ μυστηριακή τελετή πού συνιστοῦσε ἀνάγεται στόν ἴδιο τόν Κύριο.

Οἱ αἰτιάσεις δέ κατά τοῦ εὐχελαίου, ὅτι τάχα τή θεραπεία τῆς σωματικῆς νόσου δέν ἐπιτελεῖἡὑπερφυσικήἐνέργεια τῆς χάριτος, ἀλλάἡ θεραπευτικήἰδιότητα τοῦἐλαίου, δέν εὐσταθεῖ, διότι ὡς σκοπός τοῦ μυστηρίου δέν τίθεται ἡ σωματικήἴαση μόνο, ἀλλά καίἡ πνευματικήἴαση τῆς ψυχῆς, πράγμα πού δέν ἔχει καμία σχέση μέ τήν ὅποια φυσικήἰδιότητα τοῦἐλαίου. ῎Αλλωστε ἄν ἦταν ἔτσι τά πράγματα, τήν ἐπάλειψη θά τήν ἔκανε ὁποιοσδήποτε ἄλλος πιστός (ἄνδρας ἤ γυναίκα) καί δέν θά προσκαλοῦνταν στό σπίτι τοῦἀσθενοῦς οἱ πρεσβύτεροι τῆς ᾿Εκκλησίας.

Τόὁρατό μέρος τοῦ μυστηρίου εἶναι ἡ σταυροειδής χρίση μέἁγιασμένο ἔλαιο τῶν μελῶν τοῦἀσθενοῦς ἐκφωνουμένης τῆς εὐχῆς· «Πάτερ ἅγιε, ἰατρέ τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων, ὁ πέμψας τόν μονογενῆ σου υἱόν, τόν Κύριον ἡμῶν ᾿Ιησοῦν Χριστόν, πᾶσαν νόσον ἰώμενον καίἐκ θανάτου λυτρούμενον, ἴασαι καί τόν δοῦλόν σου τόνδε ἐκ τῆς περιεχούσης αὐτόν σωματικῆς καί ψυχικῆς ἀσθενείας, καί ζωοποίησον αὐτόν διά τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ σου»288.

Οἱ τελετουργοί τοῦ μυστηρίου εἶναι οἱ πρεσβύτεροι (οἱἱερεῖς), περισσότεροι τοῦἑνός, ἐν ἀνάγκῃ δέ καίἕνας μόνο ἱερέας. Χρίονται δέὅλοι οἱἀσθενεῖς καίὄχι μόνο οἱ βαριάἀσθενοῦντες ἤὅσοι βρίσκονται στό τέλος τῆς ζωῆς τους.

215. Θεραπεύονται ὅλοι ἀνεξαίρετα οἱἀσθενεῖς διά τοῦ εὐχελαίου;

῎Οχι, δέν θεραπεύονται. ῾Ως πρός τό πρῶτο σκέλος τοῦ μυστηρίου (τήν ἴαση τῆς σωματικῆς νόσου), ἡ θεία χάρη δέν ἐνεργεῖ «ἐξ ἀνάγκης», ὅπως γίνεται στάὑπόλοιπα μυστήρια. ῎Αν συνέβαινε αὐτό, τότε θάἔκλειναν ὅλα τά νοσοκομεῖα καί τάἰατρεῖα. ᾿Επειδήὅμως κάτι τέτοιο δέν συμβαίνει, οἱ περισσότεροι ἀπό τούς πιστούς σέ περίπτωση σωματικῆς ἀσθένειας προτιμοῦν νάἐπισκέπτονται τούς φυσικούς γιατρούς (ὄχι βέβαια ἀδικαιολόγητα) παρά τούς πνευματικούς (τούς ἱερεῖς). Τόὅτι δέν θεραπεύονται πάντοτε οἱ σωματικές ἀσθένειες αὐτό δέν ὀφείλεται μόνο στήν ἔλλειψη πίστεως ἀπό μέρους τοῦἀσθενοῦντος πού δέχεται τόἱερό μυστήριο, ἀλλά γενικότερα στή θεία βούληση, ἡὁποία θέλησε μέν τήν ἴαση τῶν ἀσθενούντων μελῶν τῆς ᾿Εκκλησίας (ἡὁποία πολλάκις πραγματοποιεῖται), ὄχι ὅμως καί νάἐξαλείψει ὁλοσχερῶς τίς σωματικές ἀσθένειες ἤ ν’ ἀποσοβήσει τό θάνατο, πράγματα πού εἶναι ἄλλωστε σημαντικά μέσα στούς παιδαγωγικούς σκοπούς τῆς θείας πρόνοιας.

῎Αν ὅμως τό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου δέν λειτουργεῖἐξ ἀνάγκης ὡς πρός τό πρῶτο σκέλος του (τήν ἴαση τῶν ἀσθενειῶν), λειτουργεῖ πάντοτε ἐξ ἀνάγκης ὅσον ἀφορᾶ στό δεύτερο σκέλος του, δηλαδή τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν. Γιά τόν λόγο αὐτόἡ᾿Εκκλησία συνδέει τό εὐχέλαιο μέ τή μετάνοια, ἐπιτελώντας αὐτό καί σέὑγιεῖς πιστούς, οἱὁποῖοι ἑτοιμάζονται γιά τήν κοινωνία τῶν ἀχράντων μυστηρίων. Δυσκολία ἀναφύεται μόνο ὡς πρός τό εἶδος τῶν ἁμαρτιῶν πού συγχωροῦνται στό εὐχέλαιο, δεδομένου ὅτι γιά τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτημάτων ὑπάρχει εἰδικό μυστήριο, ἡ μετάνοια καίἡἐξομολόγηση, στόὁποῖο εἶναι ὑποχρεωμένος νά προσέλθει ὁ πιστός.

Τό εὐχέλαιο μπορεῖ νάἀντικαταστήσει τή μετάνοια; ῎Αν δέὁ πιστός ἔλαβε ἄφεση στό μυστήριο τῆς μετάνοιας, τί περισσό θάἔχει ἀπό τό εὐχέλαιο; Νάὑποθέσουμε, ὅτι στούς ἀσθενοῦντες πιστούς τό εὐχέλαιο ἐξαφανίζει τάὅποια ἐναπομείναντα λείψανα τῆς ἁμαρτίας, πού συνδέονται μέ τή σωματικήἀσθένεια, ἤ τίς ἁμαρτίες ἐκεῖνες πού λόγῳ καταστάσεώς του ὁἀσθενής ἀδυνατεῖ νάἐξομολογηθεῖ στόν ἱερέα; Ποιός ἄραγε γνωρίζει αὐτά τά πράγματα;

216. Τί λένε οἱ Ρωμαιοκαθολικοί περί τοῦ εὐχελαίου289;

῾Η Δυτική᾿Εκκλησία δέχεται τό εὐχέλαιο ὡς ἐκκλησιαστικό μυστήριο. ᾿Από τόν δωδέκατο ὅμως αἰώνα τό μεταποίησε σέἔσχατη κρίση καί σέἐφόδιο τῶν ἀποθνησκόντων, μήἐπαναλαμβάνουσα αὐτό στήν ἴδια ἀσθένεια ἄν αὐτή ξαναεμφανισθεῖ. ᾿Ανάλογοι πρός τήν ἰδέα αὐτή εἶναι καί οἱ καρποί τοῦ μυστηρίου, οἱὁποῖοι ἀντιστρέφονται, δηλαδήὡς κύρια ἐνέργειά του εἶναι ἡἐξάλειψη τῆς ἁμαρτίας καί τῶν λειψάνων της καίἡἐνδυνάμωση τῆς ψυχῆς στόν ἐπικείμενο ἀγώνα της κατά τοῦ θανάτου. ῾Η μεταποίηση ὅμως αὐτή τοῦ εὐχελαίου σέἔσχατη χρίση ἀντιβαίνει πρός τήν ἀρχαία χρήση του καί στή διδασκαλία τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, κατά τήν ὁποία τό μυστήριο διακονεῖται σέ κάθε ἀσθένεια καίὄχι μόνο στίς βαρύτατες πρό τοῦ θανάτου. ᾿Εσφαλμένα δέ χορηγεῖται ὡς ἐφόδιο ψυχῆς καθ’ ὅν χρόνο αὐτή εἰσέρχεται στίς αἰώνιες μονές, γιατί σάν τέτοιο ἐφόδιο ἦταν πάντοτε στήν ᾿Εκκλησία ὄχι τό εὐχέλαιο ἀλλάἡ θεία Εὐχαριστία289.

217. Τί λένε σχετικά οἱ Προτεστάντες;

Δέν τούς ἐνδιαφέρει. Δέν τό δέχονται ὡς μυστήριο καί γιάἄλλους λόγους ἀλλά καί γιατί δέν παρέχει πάντοτε τή σωματικήἀνάρρωση. Οἱ Λουθηρανοί μόνο τό δέχονται σάν μιά παραμυθητική τελετή, δηλαδή τελετή πού παρέχει παρηγορία, ἐάν περιορισθεῖ στήν ἐπίσκεψη τοῦἱερέα στόν ἀσθενή καί τή χορήγηση σ’ αὐτόν τῆς θείας μεταλήψεως. Οἱὑπόλοιποι Προτεστάντες τόἀπορρίπτουν παντελῶς.

Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ

῾Η θεία εὐχαριστία τρέφει τόν ἄνθρωπο πνευματικά, τόν ἁγιοποιεῖ καί τόν ἑνώνει μέ τό Θεό. Εἶναι τό κατ’ ἐξοχήν μυστήριο, στόὁποῖο συγκροτεῖται καί ζεῖἡ᾿Εκκλησία, ὡς ἡἐπί γῆς ἐνσάρκωση τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ. ῾Η θεία εὐχαριστία εἶναι θεοποιητικό μυστήριο, ἡ συναγωγή καί συνένωση τοῦ κόσμου στή θεία λυτρωτικήἐνέργεια. Εἶναι δέ, ὅπως καί τό βάπτισμα, μυστήριο κυριακό. ῾Η θεία Εὐχαριστία ἔχει δύο ὄψεις· εἶναι μυστήριο καί ταυτόχρονα θυσία.

173. Ποιά εἶναι ἡ σύσταση τοῦ μυστηρίου τῆς θείας εὐχαριστίας;

Τόἵδρυσε ἀπ’ εὐθείας ὁ Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστός. Τόσο μυριόλεκτο εἶναι αὐτό στή Γραφή, πού κανείς δέν μπορεῖἀποχρώντως νά τόἀρνηθεῖ. Οἱ περικοπές πού κάνουν λόγο περί τῆς συστάσεως τοῦ μυστηρίου εἶναι· ᾿Ιωάν. 6, 27-69, ὅπου ὁ Σωτήρας ἐπαγγέλλεται τή σύσταση τοῦ μυστηρίου, καί οἱ περικοπές· Ματθ. 26, 20-29, Μάρκ. 14, 17-25, Λουκ. 22, 14-38 καίἡ Α´ Κορ. 11, 23-25, κατά τίς ὁποῖες τόἑσπέρας πρό τοῦ Πάσχα (Πέμπτη) ὁ Κύριος λαβών ἄρτον τόν εὐλόγησε καίἀφοῦ τόν ἔκοψε τόν ἔδωσε στούς μαθητές Του, εἰπῶν· «Λάβετε, φάγετε τοῦτόἐστι τό σῶμά μου». ῾Ομοίως λαβών τό ποτήριο καί εὐχαριστήσας τόἔδωκε στούς μαθητές του λέγων· «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, τοῦτο γάρ ἐστι τό αἷμά μου τό τῆς καινῆς Διαθήκης, τό περί πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». Τό μυστήριο ἱδρύθηκε ἀπό τόν Κύριο σάν αἰώνιος θεσμός στήν ᾿Εκκλησία· «Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν»234.

174. Πῶς παρίσταται ὁ Χριστός στό μυστήριο τῆς θείας εὐχαριστίας;

῾Η παρουσία τοῦ Κυρίου στή θεία εὐχαριστία δέν εἶναι ἁπλός συμβολισμός, ἀλλά παρουσία πραγματική. ῾Ο Κύριος μέὅλη τήν ὑπόστασή του βρίσκεται πραγματικά στόν ἄρτο καί τόν οἶνο τῆς εὐχαριστίας κατά τή στιγμή τοῦ καθαγιασμοῦ τῶν τιμίων δώρων ἀπό τόν ἱερέα. ῾Η ὁμολογία τοῦ Δοσιθέου περιγράφει ἄριστα τό ζήτημα· «Τούτου ἐν τῇἱερουργίᾳ πιστεύομεν παρεῖναι τόν Κύριον ᾿Ιησοῦν Χριστόν οὐ τυπικῶς οὐδ’ εἰκονικῶς οὐδέ χάριτι ὑπερβαλλούσῃ, ὡς ἐν τοῖς λοιποῖς μυστηρίοις, οὐδέ κατά μόνην παρουσίαν, καθώς τινες τῶν Πατέρων εἰρήκασι περί τοῦ βαπτίσματος, οὐδέ κατ’ ἐναρτισμόν, ὥστε ἑνοῦσθαι τήν θεότητα τοῦ Λόγου τῷ προκειμένῳ τῆς εὐχαριστίας ἄρτῳ, καθώς οἱἀπό Λουθήρου λίαν ἀμαθῶς καίἀθλίως δοξάζουσι, ἀλλ’ ἀληθῶς καί πραγματικῶς, ὥστε μετά τόν ἁγιασμόν τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου μεταβάλλεσθαι, μετουσιοῦσθαι, μεταποιεῖσθαι, μεταρρυθμίζεσθαι τόν μέν ἄρτον εἰς αὐτό τόἀληθές τοῦ Κυρίου σῶμα, ὅπερ ἐγεννήθη ἐν Βηθλεέμ τῆς ἀειπαρθένου, ἐβαπτίσθη ἐν ᾿Ιορδάνῃ, ἔπαθε, ἐτάφη, ἀνέστη, ἀνελήφθη, κάθηται ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ καί πατρός, μέλλει ἐλθεῖν ἐπί τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ· τόν δέ οἶνον μεταποιεῖσθαι καί μετουσιοῦσθαι εἰς αὐτό τόἀληθές τοῦ Κυρίου αἷμα, ὅπερ κρεμαμένου ἀπό τοῦ σταυροῦἐχύθη ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς»235.

᾿Από τήν περιγραφή τῆς ῾Ομολογίας ἀνακύπτει ἀνάγλυφη ἡ περί θείας εὐχαριστίας ὀρθόδοξη διδασκαλία. ῾Ο Χριστός στή θεία εὐχαριστία δέν εἶναι παρών τυπικά καί εἰκονικάἤ μέ τό πλήρωμα τῆς θείας του χάριτος, ὅπως στάὑπόλοιπα ἕξι μυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας· ἀλλά βρίσκεται ὁἴδιος πραγματικά παρών, στόν μέν ἄρτο κατά τόἄχραντο σῶμα του σέὅλες τίς φάσεις τῆς ἀναπτύξεώς του ἀπό τή στιγμή πού γεννήθηκε ἀπό τήν Παρθένο μέχρι τῆς ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός καθέδρας του· στόν οἶνο δέ, κατά τό αἷμα του πού χύθηκε ἐπάνω στό σταυρό.

Στό μυστήριο τῆς εὐχαριστίας τά φυσικά στοιχεῖα τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου χάνουν τή φυσική τους ὑπόσταση, ἡὁποία μετατρέπεται στήν οὐσία τῆς ἀνθρωπότητας τοῦ Χριστοῦ, δηλαδή στό σῶμα καί τό αἷμα του. ᾿Αλλάζουν οὐσία, γιαυτό καίἡ μεταβολή καλεῖται «μετουσίωση». Τό μόνο πού παραμένει στά φυσικά στοιχεῖα εἶναι τά λεγόμενα συμβεβηκότα, αὐτά πού δέν ἀνήκουν στήν οὐσία ἀλλά τήν περιβάλλουν, οἱ φυσικές ποιότητες, ὅπως ἡ μορφή, τό βάρος, ἡὀσμή, ἡ γεύση κ.τ.λ. Αὐτό εἶναι μέτρο τῆς θείας παιδαγωγίας, ἡὁποία καλύπτει κάτω ἀπό τά συμβεβηκότα τήν οὐσία τοῦ κυριακοῦ σώματος καί αἵματος, γιά νά διευκολύνει τήν κοινωνία τῶν πιστῶν, πού σάν ἄνθρωποι ἀσθενεῖς δέν θάἄντεχαν νά μεταλάβουν γυμνά, δηλαδήὅπως στήν πραγματικότητα εἶναι, τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Κυρίου.

175. Τί φρονοῦν οἱ Προτεστάντες περί τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ στήν εὐχαριστία;

῎Αν ἐξαιρέσει κανείς ὁρισμένες προτεσταντικές παραφυάδες (Σωκινιανούς, ᾿Αρμινιανούς), οἱὁποῖοι, ἐξετάζοντας ὀρθολογιστικά τήν ἔννοια τῶν μυστηρίων, θεωροῦν τήν εὐχαριστία ὡς ἁπλή τελετή κατά τήν ὁποία καταγγέλλεται ὁ θάνατος τοῦ Κυρίου καί μέὕμνους πανηγυρίζονται καί δοξάζονται τά λυτρωτικά του ἀποτελέσματα, οἱἄλλες προτεσταντικές ῾Ομολογίες δέχονται τήν εὐχαριστία ὡς μυστήριο μεταδοτικό τῆς θείας χάριτος, ἄν καί διαφωνοῦν μεταξύ τους ὡς πρός τόν τρόπο τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ στήν εὐχαριστία.

176. Τί εἶναι ὁ ἐναρτισμός (Ιἣἆὰὃὰὦἂ῏);

Εἶναι δόγμα τῶν Λουθηρανῶν, διά τοῦὁποίου καταβάλλεται προσπάθεια νάἑρμηνευθεῖἡ πραγματική παρουσία τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ στή θεία εὐχαριστία.

Οἱ Λουθηρανοί δέχονται τήν εὐχαριστία ὡς μυστήριο, στόὁποῖο «ἐν τῷἄρτῳ, σύν τῷἄρτῳ καίὑπό τόν ἄρτον» (ἂὃἆὰὃὸ, ὴ῟ἣἆὰὃὸ, ὖ῟ὲἆὰὃὸ) μεταδίδεται τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ στούς μέν πιστούς εἰς σωτηρίαν, στούς δέἀπίστους εἰς κατάκριμα. ῾Ομοίως ἐν τῷ οἴνῳ μεταδίδεται τό αἷμα τοῦ Κυρίου. ῾Η παρουσία αὐτή τοῦ Κυρίου δέν εἶναι μέν μετουσίωση, εἶναι ὅμως πραγματική καίὑποστατική καίὄχι ἁπλῶς δυναμική. ῾Ως παράδειγμα διασαφητικό οἱ Λουθηρανοί φέρουν τό παράδειγμα τῆς ἕνωσης τῶν φύσεων στό Χριστό. ῞Οπως δηλαδή στό χριστολογικό μυστήριο ἡ θεία φύση ἑνώνεται μέ τήν ἀνθρώπινη χωρίς ἡ μία νά βλάψει τήν ἄλλη, ἔτσι καί στήν εὐχαριστία ἑνώνονται τά στοιχεῖα τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου μέ τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ. ῾Η παρουσία τοῦ Χριστοῦ στό μυστήριο εἶναι μέν πραγματική, δέν γίνεται ὅμως σωματοειδῶς, καταληπτῶς καί περιγραφικῶς, ἀλλά κατά τρόπο πνευματικό, ἀκατάληπτο καίὑπερφυσικό. ᾿Επειδή δέ δέν συμβαίνει μετουσίωση, ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ στό μυστήριο διαρκεῖ μόνο κατά τήν τέλεση τῆς ὅλης διαδικασίας ἀπό τούς ἱδρυτικούς λόγους τοῦ Κυρίου μέχρι τή μετάδοση τῶν τιμίων δώρων στούς πιστούς. ῎Εξω ἀπό τή χρήση αὐτή (ὸἷὦἶὰ῟ὖ῟ἣὰἒ῍ἶἂὖὦ῏ἂὃὖὦἂὦ῟ὦ῟ἣ) ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ παύει νάὑφίσταται. Φυσική συνέπεια τῆς διδασκαλίας αὐτῆς εἶναι ὅτι τάὁρατά εἴδη τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου τῆς εὐχαριστίας, ἐπειδή δέν μεταποιοῦνται εἰς σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ, δέν μποροῦν καί δέν πρέπει νά εἶναι ἀντικείμενο προσκυνήσεως236 καί λατρείας.

Στή διατύπωση τῆς θεωρίας του ὁδηγήθηκε ὁ Λούθηρος ἀπό τή μιά μεριά γιά ν’ ἀποφύγει τή θεωρία τῆς μετουσιώσεως τῆς Ρωμαϊκῆς ᾿Εκκλησίας, καίἀπό τήν ἄλλη τή συμβολική περί εὐχαριστίας ἀντίληψη τῶν ἄλλων προτεσταντικῶν ῾Ομολογιῶν. ᾿Εντούτοις ἀντί νάἐπιλύσει τό πρόβλημα τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ, τόἔκανε περισσότερο πολύπλοκο καί δυσνόητο. ᾿Απόβλητη κυρίως εἶναι ἡ προσπάθεια ἑρμηνείας τῆς θεωρίας μέ βάση τό χριστολογικό δόγμα. ῾Η ἕνωση τῶν φύσεων στό Χριστό εἶναι ἕνωση προσωπική (στό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ Λόγου), ἐνῶ στόν ἐναρτισμό εἶναι ἕνωση μυστηριακή, ἡὁποία ὑπερβαίνει τήν νοητική τοῦἀνθρώπου κατάληψη. ᾿Από τήν ἄλλη μεριάἡἄρνηση προσκυνήσεως τῶν τιμίων δώρων ἀντιβαίνει πρός τόἔθος καί τήν πράξη τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας.

177. Τί εἶναι ἡῒὲἂἦ῟ἂὦὰὖ;237

Εἶναι θεωρία λουθηρανική συναφής πρός τόν ἐναρτισμό, διά τῆς ὁποίας ὁμοίως καταβάλλεται προσπάθεια ἑρμηνείας τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ στό μυστήριο τῆς θείας εὐχαριστίας. ῾Ο ὅρος, παραγόμενος ἀπό τή λατινική λέξη ῟ὲἂἦ῟ὸ (= παντοῦ), ἀναφέρεται στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τόὁποῖο, ὡς πανταχοῦ παρόν, εἶναι παρόν καί στή θεία εὐχαριστία. ῾Η θεωρία εἶναι πολύἁπλουστευτική, ἀπόβλητη καίἐσφαλμένη.

Τό χριστολογικό της ὑπόβαθρο εἶναι ἐντελῶς σαθρό. Βασίζεται σέ μιά πολύ κακήἀντίληψη περίἀντιδόσεως τῶν ἰδιωμάτων τῶν φύσεων στό Χριστό. ᾿Ενῶ κατά τήν ὀρθήἀντίληψη οἱ φύσεις ἀντιδίδουν τάἰδιώματά τους ἡ μία στήν ἄλλη στό θεανδρικό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, μένοντας ἀσυγχύτως ἑνωμένες, κατά τή Λουθηρανικήἀντίληψη ἡἀντίδοση γίνεται ἀπ’ εὐθείας στίς φύσεις, πράγμα πούὁδηγεῖ στό μονοφυσιτισμό. ῾Η ἀνθρώπινη φύση λαμβάνει ἰδιότητες τῆς θείας φύσεως, τήν παντοδυναμία, τήν πανσοφία καί τήν πανταχοῦ παρουσία, κινδυνεύουσα νάἐξέλθει τῶν ὁρίων τῆς πεπερασμένης της φύσεως238.

Τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἄν καίἐθεώθη στό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ, δέν ἔπαυσε ὡστόσο νά εἶναι καθ’ αὐτό σῶμα πεπερασμένο καί κτιστό. ῎Ετσι, ὁρατό καί περιγραπτό, φανερώθηκε στούς μαθητές μετά τήν ἀνάσταση τοῦ Κυρίου, ἀναλήφθηκε στούς οὐρανούς καί πρόκειται νάἐπανέλθει στή γῆ γιά νά κρίνει τόν κόσμο239. ῾Ο Χριστός εἶναι ἐκεῖνος πού μέ τό σῶμα καί τή θεότητά του βρίσκεται πανταχοῦ παρών καίὄχι μοναχή της ἡἀνθρώπινη φύση του.

Στά χωρία τῆς Γραφῆς στάὁποῖα στηρίζεται ἡῒὲἂἦ῟ἂὦὰὖ· «ὅτι ἐν αὐτῷ κατοικεῖ πᾶν τό πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς»240, «ὁ καταβάς αὐτός ἐστι καίὁἀναβάς ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα πληρώσῃ τά πάντα»241, «ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καίἐπί γῆς»242 δέν ἀναφέρονται στόν ἄνθρωπο Χριστό ξεχωριστά, πράγμα πού δέν θά εἶχε νόημα, ἀλλά στό Θεάνθρωπο Κύριο. Εἶναι γνωστόἄλλωστε ὅτι ἡ Δ´ Οἰκουμενική Σύνοδος κατά τοῦ Εὐτυχοῦς καίἡ Ζ´ κατά τῶν Εἰκονομάχων, ἀπορρίψασαι τά διδάγματα τῶν αἱρετικῶν ὅτι ἡ σάρξ τοῦ Κυρίου ἦταν ἄπειρη καίἀπερίγραπτη, δίδαξαν ὀρθῶς ὅτι ἡἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων γίνεται συγκεκριμένα (δηλ. στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ) καίὄχι ἀφηρημένα· δηλαδήὅτι ὁ Θεός ἔπαθε καίὄχι ἡ θεότητα, ἤὅτι ὁ Θεός στήν ἀνθρώπινη φύση του εἶναι πανταχοῦ παρών καίὄχι ἡἀνθρωπότητά του.

Τέλος εἶναι ἀλλόκοτη ἡ ἰδέα ὅτι τό σῶμα τοῦ Κυρίου, ὡς πανταχοῦ παρόν, εἶναι παρόν καί στή θεία εὐχαριστία. ῎Αν ἦταν ἔτσι, τό σῶμα τοῦ Κυρίου θάἦταν παρόν καί σέ κάθε φυσική τροφή καί δέν θά ὑπῆρχε λόγος νά τό μεταλαμβάνουμε εἰδικά στή θεία εὐχαριστία. Θά τό τρώγαμε καί στά λάχανα!

178. Τί φρονοῦν περί θείας εὐχαριστίας οἱὑπόλοιποι Προτεστάντες;

Οἱ᾿Αναμορφωτές, ἀπορρίπτοντες ὅλοι τήν περί πραγματικῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ διδασκαλία τοῦ Λουθήρου, δέν ἔχουν ὡστόσο ἑνιαία μεταξύ τους περί τοῦ μυστηρίου ἀντίληψη. ῞Οπως καί εἰς ὅλα τάἄλλα ζητήματα, ἔτσι καίἐδῶἐπηρεάζονται λίγο πολύἀπό τίς ἰδιαίτερες θεολογικές καίἐκκλησιολογικές προκαταλήψεις τους.

Οἱ Ζβιγγλιανοί, φρονοῦντες ὅτι τό Πνεῦμα τό῞Αγιο δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπόἐξωτερικά μέσα καίἀγωγούς γιά νάἐνεργήσει στίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων, διδάσκουν ὅτι τά στοιχεῖα τῆς εὐχαριστίας δέν εἶναι πραγματικά τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Κυρίου, ἀλλ’ εἰκονίζουν ἁπλῶς αὐτά, ὅπως μέ εἰκονικήἔννοια λέγεται περί τοῦ Χριστοῦὅτι εἶναι «ἡἄμπελος ἡἀληθινή»243 (ὁ Χριστός δέν εἶναι ἀμπέλι, ἀλλ’ εἰκονίζεται ἁπλῶς ἔτσι). Συνεπῶς ὁἄρτος καίὁ οἶνος τῆς εὐχαριστίας δέν εἶναι ἐχέγγυα καίὄργανα τῆς κοινωνίας τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά εἰκόνες αἰσθητές τοῦ σταυρωθέντος καίἀποθανόντος Χριστοῦ. Στή μετάληψη δέν γίνεται πραγματική κοινωνία τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά μόνον ὅσοι πιστεύουν κοινωνοῦν τῶν εὐεργετημάτων τοῦ θανάτου τοῦ Κυρίου.

῾Ο Καλβίνος διδάσκει ἀντίθετα πράγματα ἀπό τόν Ζβίγγλιο. Κατ’ αὐτόν ἡ μετάληψη δέν εἶναι ἀναμνηστικό δεῖπνο, ἀλλά δεῖπνο στόὁποῖο ὁ Χριστός μᾶς μεταδίδει τή σάρκα καί τό αἷμα του. Τά στοιχεῖα τῆς εὐχαριστίας δέν εἶναι μόνο εἰκόνες, ἀλλάἐχέγγυα καί σφραγίδες τῆς πραγματικῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου καί τῆς πνευματικῆς μετ’ αὐτοῦἑνώσεως τῶν πιστευόντων. ῾Η διδασκαλία αὐτή τοῦ Καλβίνου φαίνεται νά εἶναι ἡἴδια μέ τήν ἀντίστοιχη διδασκαλία τοῦ Λουθήρου· ἐντούτοις οἱ δύο διδασκαλίες διαφέρουν ὀξύτατα μεταξύ τους σέἕνα κύριο καί βασικό σημεῖο. ᾿Ενῶὁ Λούθηρος διδάσκει ἐναρτισμό (μυστηριακήἕνωση τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ), ὁ Καλβίνος διδάσκει μυστηριακήἕνωση μόνο μέ τίς ψυχές τῶν πιστευόντων διά τῆς δυνάμεως τοῦ῾Αγίου Πνεύματος, τόὁποῖο μεταβιβάζει σ’ ἐμᾶς τό Χριστόὄχι ἀπό τό θυσιαστήριο, ἀλλ’ ἀπ’ εὐθείας ἀπό τόν οὐρανό. Σέὅλες τίς περιπτώσεις βασικό στοιχεῖο τῆς λειτουργίας τοῦ μυστηρίου εἶναι ἡ πίστη.

῾Η πιό πάνω εἰκονική-συμβολική περί εὐχαριστίας διδασκαλία τῶν Προτεσταντῶν ἔρχεται σέὀξεία ἀντίθεση μέ τόν περί εὐχαριστίας πραγματισμό τῆς ῾Αγίας Γραφῆς. Θάἀναφέρουμε μερικά μόνο παραδείγματα. Μετά τό θαῦμα τῆς διατροφῆς τῶν πεντακισχιλίων στήν ἕρημο ὁ Κύριος, ἐλέγχοντας τούς παχυλούς ᾿Ιουδαίους ὅτι ἐπιζητοῦν βρώματα ὑλικά, τούς παρότρυνε νάἐπιζητοῦν πνευματικές τροφές, ἐννοώντας στήν ἀρχή τό λόγο του καί κατόπιν τή βρώση τοῦ σώματος καί τήν πόση τοῦ αἵματός του. Τούς εἶπε δέ «ὁἄρτος, ὅν ἐγώ δώσω ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς, ἡ σάρξ μου ἐστίν»244· καί «ὁ τρώγων μου τήν σάρκα καί πίνων μου τό αἷμα ἔχει ζωήν αἰώνιον»245. ῞Οτι πραγματικάἐννοοῦσε τά λόγια αὐτάὁ Κύριος δείχνει ἡἀντίδραση τῶν ἀκροατῶν του, οἱὁποῖοι δυσφορώντας ἔλεγαν· «Πῶς δύναται οὗτος δοῦναι ἡμῖν τήν σάρκα φαγεῖν»246; ῾Ομοίως καί οἱ μαθητές· «Σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος· τίς δύναται αὐτοῦἀκούειν;247». Καίὁ Παῦλος, ἀποκαλώντας τό κυριακό δεῖπνο «κοινωνίαν» τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ, τό βρίσκει ἀσυμβίβαστο πρός τήν κοινωνία τῶν εἰδωλοθύτων, πού φυσικά δέν ἦταν τροφή συμβολικήἀλλά πραγματική. Μάλιστα δέ τούς τονίζει· «῞Ος ἄν ἐσθίῃ τόν ἄρτον ἤ πίνῃ τό ποτήριον τοῦ Κυρίου ἀναξίως, ἔνοχος ἔσται τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Κυρίου»248. Πῶς ὅμως ἐνοχοποιεῖται κάποιος ὅταν τρώγει κάτι πού δέν εἶναι πραγματικό, ἀλλά εἰκονικό; ᾿Αλλά καί κατά τούς Πατέρες ἡ Εὐχαριστία, ἡ προτυπωθείσα στήν Π. Διαθήκη ὑπό τοῦ μάννα, τοῦ Πασχάλιου ᾿Αμνου, τῆς θυσίας τῶν Μελχισεδέκ κ.ἄ., ἄν καί κατά τήν αἴσθηση καί τή γεύση φαίνεται ἁπλός ἄρτος καί οἶνος, ὅμως δέν εἶναι ἔτσι ἀλλά τό πραγματικό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ· τήν πραγματικότητα δέ αὐτή τήν χρησιμοποιοῦσαν σάν ἐπιχείρημα κατά τῶν Δοκητῶν, πούἀρνοῦνταν τή σωματική φύση τοῦ Κυρίου.

179. Ποιός εἶναι ὁ θυτήριος χαρακτήρας τῆς θείας εὐχαριστίας;

῾Η θεία εὐχαριστία δέν εἶναι μόνο μυστήριο, ἡ μεταβολή δηλαδή τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου εἰς σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ, ἀλλά καί θυσία πραγματική, ἡ θυσία τοῦ Γολγοθᾶ συνεχιζόμενη καίἐφαρμοζόμενη γιά τή σωτηρία τῶν πιστῶν. ῎Ηδη στήν Π. Διαθήκη ὑπάρχουν προτυπώσεις τοῦ θυτήριου χαρακτήρα τῆς θείας εὐχαριστίας, κυριότερη τῶν ὁποίων εἶναι ἡ θυσία τοῦ πασχάλιου ἀμνοῦ. ῾Ο δέ προφήτης Μαλαχίας παρουσιάζει τόν Κύριο νά μή προσδέχεται τίς θυσίες τῶν ῾Εβραίων, ἀλλά τήν μία καί καθαρή θυσία, τήν ὁποία προσφέρουν σ’ αὐτόν σέ κάθε τόπο, τάἔθνη ἀπόἀνατολῶν ἡλίου ἕως δυσμῶν249. ᾿Αλλά καί στήν Κ. Διαθήκη ὁ Κύριος στούς ἱδρυτικούς λόγους τοῦ μυστηρίου τῆς θείας εὐχαριστίας καλεῖ τό ποτήριο «αἷμα τῆς καινῆς διαθήκης περί πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν»250. Τόσο στή σταυρική θυσία τοῦ Γολγοθᾶὅσο καί στή θυσία τῆς εὐχαριστίας, στήν ὁποία ἡ μεγάλη ἐκείνη θυσία περιβάλλεται συνεχή μορφή στήν ᾿Εκκλησία, ὁ Χριστός παρουσιάζεται ὡς θύτης συγχρόνως καί θύμα, ὡς μέγιστος ἀρχιερέας προσφέρων τόν ἑαυτόν του ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς.

Βεβαίως ὑπάρχει καί διαφορά μεταξύ τῶν δύο θυσιῶν. Εἶναι δέ αὐτήὄχι στή φύση τῶν θυσιῶν πού εἶναι ἡἴδια καί στίς δύο, ἀλλά α) στόὅτι ἡ μέν θυσία τοῦ Γολγοθᾶ εἶναι αἱματηρήἐνῶ τῆς θείας εὐχαριστίας εἶναι ἀναίμακτη καί β) ἡ πρώτη ἔγινε μιά φορά γιά πάντα στό Γολγοθᾶ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καί γιά τή ζωοποίηση τοῦ κόσμου, ἐνῶἡ δεύτερη ἐπαναλαμβάνεται συνεχῶς στά θυσιαστήρια τῶν ἱερῶν ναῶν γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων.

180. Μπορεῖ νά τελεῖται πολλές φορές ἡ θυσία τῆς εὐχαριστίας ἀπό τόν ἴδιο ἱερέα στήν ἴδια ἐκκλησία καί πάνω στόἴδιο θυσιαστήριο;

Φυσικάὄχι. ῾Ως λογική λατρεία καί προσφορά πρός τό Θεό, στήν ὁποία μετέχει ὡς σύνολο τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ (κλῆρος καί λαός) μιά φορά μόνο μπορεῖ νά τελεσιουργεῖται. ᾿Αντίθετα ἡ Λατινική᾿Εκκλησία, ἀποκλίνουσα ἀπό τόἔθος καί τήν πράξη τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας, ἐπιτρέπει τήν καθημερινή τέλεση πολλῶν θυσιῶν στόἴδιο θυσιαστήριο καί στόν ἴδιο ναό καί μάλιστα ἀπό τόν ἴδιο ἱερέα καί χωρίς τή συμμετοχή τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Εἶναι φανερόὅτι στήν πράξη αὐτήἀποσκοπεῖται ἡἔξαρση τοῦ κλήρου, ὡς μεσίτη μεταξύ Θεοῦ καίἀνθρώπων, ὑπέρ τόν λαόν, πράγμα σύμφωνο πρός τό γενικότερο κληρικοκρατικό πνεῦμα τῆς ᾿Εκκλησίας αὐτῆς.

181. Τί φρονοῦν περί τοῦ θυτήριου χαρακτήρα τῆς εὐχαριστίας οἱ Διαμαρτυρόμενοι;

Οἱ Διαμαρτυρόμενοι, θέλοντας νά πολεμήσουν τόν ἰδιαίτερο χαρακτήρα τοῦἱερατείου, πού προφανῶς συνδέεται μέ τήν ἰδέα τῆς εὐχαριστίας ὡς θυσίας, πολέμησαν σφοδρῶς τό δόγμα τόὑπό τῶν ᾿Ορθοδόξων καί τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν πρεσβευόμενο, φρονώντας ὅτι ἡἐκδοχή τῆς εὐχαριστίας ὡς θυσίας ζημιώνει τήν ἔννοια τῆς μεγάλης θυσίας τοῦ Γολγοθᾶ καίἐξασθενίζει τή δύναμη καί τήν ἀξία της.

Δέν ἔχουν ὅμως δίκαιο. Οἱ λόγοι τοῦ᾿Αποστ. Παύλου· «Οὐχί οἱἐσθίοντες τάς θυσίας κοινωνοί τοῦ θυσιαστηρίου εἰσιν;»251·«οὐ δύνασθε τραπέζης Κυρίου μετέχειν καί τραπέζης δαιμονίων»252· «ἔχομεν θυσιαστήριον ἐξ οὗ φαγεῖν οὐκ ἔχουσιν ἐξουσίαν οἱ τῇ σκηνῇ λατρεύοντες»253, ὅπου ὁἱερός συγγραφέας ἀντιβάλλει τό θυσιαστήριο τῆς τραπέζης τοῦ Κυρίου πρός τό εἰδωλολατρικό θυσιαστήριο τῶν ἐθνικῶν, καμία ἀμφιβολία δέν ἀφήνουν ὅτι τό θυσιαστήριο τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι πραγματικό καίὅτι ἡ προσφερόμενη σ’ αὐτό θυσία εἶναι θυσία πραγματική. Τόἴδιο πράγμα ἐξαίρουν καί οἱ μαρτυρίες τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀνδρῶν (᾿Ιουστίνου, Κυρίλλου ῾Ιεροσολύμων, Χρυσοστόμου κ.ἄ.), ὅπως καί οἱἀρχαῖες λειτουργίες, πούἀναμβισβήτητα παριστάνουν τήν εὐχαριστία ὡς πραγματική θυσία. Εἶναι ἐνδεικτικό δέ, ὅτι καί οἱ Δοκῆτες πούἀρνοῦνταν τήν πραγματική παρουσία τοῦ Χριστοῦ στήν εὐχαριστία, συναπέρριπταν καί τόν χαρακτήρα τῆς εὐχαριστίας ὡς θυσίας.

῾Η θεία εὐχαριστία εἶναι ἀφ’ ἑνός ἀναπαράσταση τῆς σταυρικῆς θυσίας τοῦ Γολγοθᾶ, καθόσον διά τοῦ καθαγιασμοῦ τῶν τιμίων δώρων παριστᾶἤ συμβολίζει τήν ἐν αἵματι θυσία, τόν πραγματικό χωρισμό τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦἐπάνω στό σταυρό, ἀφ’ ἑτέρου δέ πραγματική θυσία στήν ὁποία ὁ Χριστός παρίσταται ὡς ἀρχιερέας τελῶν ἐπί τῆς γῆς ὅ,τι τελεῖ καί στόν οὐρανό.

Οὔτε εἶναι σωστήἡ αἰτίαση ὅτι, ἀποδεχόμενοι τήν εὐχαριστία ὡς θυσία, προσκρούουμε στή θυσία τοῦ Γολγοθᾶ, διά τῆς ὁποίας «ἅπαξ ἐπί συντελείᾳ τῶν αἰώνων εἰς ἀθέτησιν ἁμαρτίας διά τῆς θυσίας αὐτοῦ πεφανέρωται»254, «μιᾷ γάρ προσφορᾷ τετελείωκεν εἰς τό διηνεκές τούς ἁγιαζομένους»255. ῞Οπως προειπώθηκε, καί στίς δύο θυσίες ὁ θυόμενος εἶναι ὁἴδιος, στή μέν θυσία τοῦ Γολγοθᾶ προσφερθείς ὑπέρ πάντων, στή θυσία δέ τῆς εὐχαριστίας προσφερόμενος γιά τήν προσωπική οἰκείωση τῶν ἀπό τοῦ σταυροῦἀγαθῶν. ῎Οχι μόνο δέν μειώνεται ἡ μεγάλη θυσία τοῦ Γολγοθᾶ, ἀλλά τοὐναντίον διά τῆς εὐχαριστίας ἀποκαλύπτεται ὁἀνεξάντλητος πλοῦτος τῆς χάριτος στήν ὁλότητά του καί στήν πρώτη ζωηφόρο στό σταυρό παράστασή του.

182. Ποιές εἶναι οἱἀκολουθίες τῆς μεταβολῆς τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ;

Στή θεία εὐχαριστία ὁ Χριστός εἶναι παρών μέ τό σῶμα καί τό αἷμα του στάὁποῖα μεταβάλλονται τά φυσικά στοιχεῖα τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου. ῾Ο Χριστός εἶναι παρών στήν εὐχαριστία ὄχι μόνο κατά τόν καθαγιασμό τῶν τιμίων δώρων καί κατά τήν κοινωνία αὐτῶν ἀπό τούς πιστούς, ἀλλά καί μετά ταῦτα. Τό εὐχαριστιακό μυστήριο δέν εἶναι προσωρινό καί καταργούμενο. ῾Η ἀλήθεια αὐτή φαίνεται στήν πράξη τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας κατά τήν ὁποία τάἁγιασθέντα τίμια δῶρα φυλάσσονταν στούς ναούς καί μεταφέρονταν ἀπό τούς διακόνους στά σπίτια καί στίς φυλακές γιά νά κοινωνήσουν οἱἀσθενεῖς καί οἱ αἰχμάλωτοι256. Τόἴδιο πράγμα ἐξαίρει καί τόἔθος νά παραλαμβάνεται ἡ εὐχαριστία ἀπό πιστούς, ἀσκητές καίὁδοιπόρους γιά κατ’ ἰδίαν χρήση, ὅπως καίἡἱερουργία τῆς εὐχαριστίας ἀπόἄρτο καί οἶνο πού προαγιάσθηκαν κατά τή λειτουργία τῶν προηγιασμένων. Πρός τήν ἴδια κατεύθυνση δείχνει καίἡ λατρευτική προσκύνηση τῶν τιμίων δώρων. Οἱ πιστοί κλίνουν γόνυ257 κατά τόν καθαγιασμό τῶν τιμίων δώρων καί κατά τήν εἴσοδο τῶν προηγιασμένων, θεωρώντας τόν ναόὄχι ἁπλῶς σάν τόπο συνάξεως τῶν πιστῶν, ἀλλά σάν πραγματικό οἶκο Θεοῦ, στόν ὁποῖο ὁ Θεός παραμένει ὑπό τά εἴδη τῆς εὐχαριστίας.

Πρέπει βέβαια νά σημειωθεῖ, ὅτι τά δῶρα τῆς θείας εὐχαριστίας δέν λατρεύονται καθ’ ἑαυτάἄσχετα πρός τό εὐχαριστιακό μυστήριο, γιατίὡς τέτοια εἶναι ἁπλά φυσικά στοιχεῖα καίἡ λατρεία τους εἶναι σαφῶς εἰδωλολατρία· ἀλλά λατρεύονται γιατί εἶναι σῶμα καί αἷμα τοῦ Θεοῦ, ὅπως καίἡἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ δέν λατρεύεται καθ’ ἑαυτήν, ἀλλά γιατί εἶναι ἡ φύση τοῦἐνανθρωπήσαντος Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.

183. ῞Οταν κοινωνοῦμε ἕνα μικρό τεμάχιο τῶν θείων ἁγιασμάτων, πόσο μέρος κοινωνοῦμε ἀπό τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ;

Τό ἐρώτημα εἶναι ἄχρηστο, γιατί δέν κοινωνοῦμε ποσοτικά ἀπό τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Στή θεία μετάληψη δεχόμαστε ὁλόκληρο τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ, καίὄχι μέρος αὐτῶν πούἀναλογεῖ στήν ποσότητα καί τήν ἔκταση τῆς μερίδας τῶν θείων ἁγιασμάτων. ῾Ο ᾿Αμνός τοῦ Θεοῦ μερίζεται ἀμερίστως, «μερίζεται καί διαμερίζεται... ὁ μελιζόμενος καί μή διαιρούμενος». ῎Αν δέὑπάρχει μερισμός, αὐτός δέν ἀφορᾶ στήν οὐσία τῆς μυστηριακῆς σαρκός καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά στά συμβεβηκότα, στάὁποῖα ὑποκρύπτεται τόἀπερινόητο μυστήριο. ῾Ο ἄρτος καίὁ οἶνος τεμαχίζονται, ὡς στοιχεῖα ἀνούσια καίἐξωτερικά, καίὄχι ἡ οὐσία τους ἡὁποία μεταβλήθηκε σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ. Καί δέν κοινωνοῦμε μονάχα τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ, στάὁποῖα ἑστιάζεται τόἄχραντο μυστήριο, ἀλλά καί κάτι περισσότερο, τῆς ὁλότητας τῆς ἀνθρώπινης φύσεως τοῦ Κυρίου (σῶμα - αἷμα - ψυχή), ἐπί πλέον δέ καί τῆς θεότητάς του, ἡὁποία εἶναι ἀδιαχώριστα ἑνωμένη μέ τήν ἀνθρωπότητα (οἱ φύσεις στό Χριστό εἶναι ἀχωρίστως ἑνωμένες) καίὅλου τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ (ἀφοῦἡ θεότητα τοῦ Κυρίου εἶναι ἀδιάσπαστα ἑνωμένη, εἶναι ὁμοούσια μέ τή θεότητα τῶν δύο ἄλλων προσώπων τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ). Μέ μία λέξη κοινωνοῦμε τοῦὅλου Θεοῦ. Καταλαβαίνουμε τώρα γιατίἡ θεία εὐχαριστία εἶναι τό κατ’ ἐξοχήν θεοποιητικό μυστήριο.

184. Τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Κυρίου εἶναι παρόντα σέἕνα μόνο ποτήριο, σέἕνα ναό καί σέ μία θεία λειτουργία;

῎Οχι. Αὐτό μᾶς ἀπαγορεύει νά τό σκεφθοῦμε ἡὁλότητα τοῦ μυστηρίου τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ, τάὁποῖα εἶναι παρόντα στήν εὐχαριστία ὄχι ἐκτατῶς καί ποσοτικῶς. Τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι παρόντα ὄχι σέἕνα μόνο ἱερό ποτήριο, ἀλλά σέὅλα τά ποτήρια καί σέὅλες τίς λειτουργίες πού τελοῦνται σέὅλους τούς ὀρθόδοξους ναούς πούὑπάρχουν σέὅλα τά μέρη τῆς γῆς. Αὐτό φυσικά συμβαίνει, ὄχι ἐπειδή τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι πανταχοῦ παρόν. ῞Οπως εἴδαμε στά προηγούμενα, ἡἰδέα αὐτή τήν ὁποία διατύπωσε ὁ Λούθηρος, εἶναι ἐντελῶς ἀσύστατη καίἀπορριπτέα, καθότι ἀποδίδει στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ καθ’ ἑαυτό τήν ἰδιότητα τῆς πανταχοῦ παρουσίας, ἡὁποία ἀνήκει μόνο στό Χριστό (ὡς Θεό).

Τό μυστήριο τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ στήν εὐχαριστία, ὅπως καίἡ μεταβολή τῶν στοιχείων τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ, καθώς καί τό μυστήριο τῆς ῾Αγίας Τριάδος καί τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως ἀποτελοῦν τά κορυφαῖα μυστήρια τῆς χριστιανικῆς πίστεως, τάὁποῖα ἀδυνατεῖ νά προσεγγίσει ἡ φυσική τοῦἀνθρώπου διάνοια. Πῶς ὁ Χριστός εἶναι «ὅλος ὅλῳ, ὅλος μέρει καίὅλος ἐκτός τοῦὅλου», δηλαδή εἶναι παρών ὅλος σέὅλη τήν ποσότητα τῆς θείας κοινωνίας, ὅλος σέ κάθε μέρος αὐτῆς καίὅλος ἔξω ἀπ’ αὐτήν σέὅλους τούς τόπους πού τελεσιουργεῖται τό μυστήριο, εἶναι κάτι πού συντρίβει τόν ἀνθρώπινο νοῦ, καί τόὁποῖο γνωρίζει μόνο ὁἴδιος ὁ Θεός. Εἶναι δέ φανερόὅτι καμία ἀναλογία ἀπό τήν περιοχή τῆς φυσικῆς αἰσθήσεως καί τοῦ πνεύματος δέν μπορεῖ νά παραδειγματίσει τό φρικῶδες μυστήριο τῆς δυνάμεως καί τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ.

185. ῾Υπάρχει περιορισμός στήν προσέλευση στό μυστήριο τῆς θείας εὐχαριστίας;

῎Οχι δέν ὑπάρχει. ῾Η θεία εὐχαριστία εἶναι τό δεῖπνο τοῦ Θεοῦ. ῞Οπως δέ σ’ ἕνα κοσμικό δεῖπνο οἱ προσκαλεσμένοι θά μετάσχουν στήν παρατιθέμενη τράπεζα, ἔτσι καί στό δεῖπνο τοῦ Θεοῦ πού παρατίθεται στήν ᾿Εκκλησία ὅσοι μεταβαίνουν στή θεία λειτουργία ἐξυπακούεται ὅτι θά λάβουν μέρος στό οὐράνιο θεῖο δεῖπνο. Οἱἐκκλησιαζόμενοι πιστοί εἶναι συνδαιτυμόνες στή μυστική θεία τροφή. ῎Αλλωστε στό τραπέζι τοῦ Θεοῦὅπου παρατίθεται ὁ σταυρωμένος καίἀναστημένος Χριστός, καλοῦνται οἱ πιστοίἀπό τόν ἱερέα νά μετάσχουν· «Μετά φόβου Θεοῦ πίστεως καίἀγάπης προσέλθετε». ῾Η κλήση προσέλευσης εἶναι συλλογική καίἀτομική. ῾Επομένως σέ κάθε θεία λειτουργία ὁ πιστός ἔχει τό δικαίωμα καί τή δυνατότητα νά κοινωνήσει. Δέν ὑπάρχουν φραγμοίἀντικειμενικοί στή μυστηριακή προσέλευση.

Μόνο ἀπόἄποψη ὑποκειμενική μπορεῖ νάὑπάρξουν φραγμοί στήν ἐπιτέλεση τοῦὑπέρτατου χρέους. ᾿Εννοοῦμε τήν ψυχική κατάσταση τοῦ κοινωνοῦντος, ἄν δηλαδή αὐτός εἶναι ἄξιος νά φιλοξενήσει μέσα του τόν σφαγιασμένο ᾿Αμνό τοῦ Θεοῦ· ἄν εἶναι καθαρός νά δεχτεῖ τή φωτιά τοῦ Θεοῦ. Γιά νά γίνει ὅμως αὐτόἀπαιτεῖται ἡ κατάλληλη ἠθική καί πνευματική προετοιμασία, τήν ὁποία θά σταθμίσει στή συνείδησή του ὁἴδιος ὁ πιστός, σέ συνεννόηση φυσικά μέ τόν πνευματικό του πατέρα.

῞Οπως καί σέὅλα τάἄλλα πνευματικά πράγματα, ἔτσι καίἐδῶ χρειάζεται ἡ δέουσα ἐξισορρόπηση. Οὔτε ν’ ἀργεῖ κανείς πολύ νά προσέρχεται στήν μυστική τράπεζα τοῦ Θεοῦ, γιατίὑπάρχει κίνδυνος νά καταποθεῖἀπό τό δαίμονα, οὔτε πάλι νά εἶναι πολύ πρόχειρος καί βιαστικός, γιατίὑπάρχει κίνδυνος νά περιπέσει σέ μία τυπικότητα καί σ’ ἕνα ἐθισμό, πού θ’ ἀμβλύνουν στήν ψυχή του τήν αἴσθηση τῆς σημασίας καί τῆς σπουδαιότητας τοῦἱεροῦ μυστηρίου. Πῶς νά νιώθουν ἄραγε οἱἱερεῖς, οἱὁποῖοι εἶναι «ὑποχρεωμένοι» ὄχι ἁπλῶς νά κοινωνοῦν σέ κάθε θεία λειτουργία, ἀλλά νά καταλύουν στό τέλος ὁλόκληρη τήν ποσότητα τοῦἁγιασμένου ἄρτου καί τοῦ οἴνου; Βλέπει ὁρισμένους κανείς καί νιώθει ἄβολα, κυρίως ὅταν βιάζονται.

186. Ποιοί εἶναι οἱ καρποί τῆς θείας εὐχαριστίας;

῾Η θεία εὐχαριστία εἶναι τό μυστήριο τοῦ Θεοῦ, τῶν ἀνθρώπων καί τῆς κτίσεως. Σ’ αὐτό παρατείνεται καίἐφαρμόζεται ἡ σωστική περί τόν ἄνθρωπο θεία οἰκονομία, ὁ σαρκωμένος Λόγος παρατείνεται στήν ἱστορία ἐφαρμόζοντας τό λυτρωτικόἔργο Του, ἀνανεώνεται τό μυστήριο τῆς ᾿Εκκλησίας, οἱἄνθρωποι ἑνώνονται μέ τό Θεό καί μεταξύ τους καίἡ φυσική κτίση ἁγιάζεται, προσφέροντας τά φυσικά στοιχεῖα της, τό ψωμί καί τό κρασί της, γιά νά γίνουν σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ.

Στήν εὐχαριστία ὁἄνθρωπος εἰσχωρεῖ βαθιά στό Θεό. «῾Ο τρώγων μου τήν σάρκα καί πίνων μου τό αἷμα μένει ἐν ἐμοί κἀγώἐν αὐτῷ»258, λέγει ὁ Σωτήρας· ἐμφυτεύεται μυστικά στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ· «῞Εν σῶμα οἱ πολλοίἐσμεν· οἱ γάρ πάντες ἐκ τοῦἑνός ἄρτου μετέχομεν»259. Μετέχοντας στήν εὐχαριστία ὁ πιστός γίνεται φοβερός στούς δαίμονες, οἱὁποῖοι τρέμουν μπροστά στή θεανθρώπινη συνδρομή (ὅπως ἔτρεμαν στή θέαση τοῦ χριστολογικοῦ θαύματος), λαμβάνουν μέσα τους τή φωτιά τοῦ Θεοῦ πού τούς δίνει δύναμη νά νικήσουν τήν ἁμαρτητική τῆς φύσεως ὁρμή καί τά πάθη τους καί νά λάβουν ἄφεση τῶν συγγνωστῶν ἁμαρτημάτων τους (ὄχι φυσικά τῶν θανασίμων, γιατίἡἄφεση γι’ αὐτά δίνεται μέσα ἀπό τό μυστήριο τῆς μετάνοιας, πού εἶναι σέ σύνδεσμο μέ τό μυστήριο τῆς θείας εὐχαριστίας).

῎Εχοντας μέσα του τό Θεό ὁ πιστός νιώθει ἄφατη γλυκύτητα καί χαρά σ’ ἕναν κόσμο πού συχνά μόνο πίκρα ξέρει νά κερνᾶ τόν ἄνθρωπο· γεύεται μέσα του «τήν ἀγαλλίασιν τοῦ σωτηρίου»260, τήν ψυχή του ὡραΐζει ἡἐλπίδα τῆς θείας βασιλείας. ᾿Οχυρωμένος στό Θεόὁἄνθρωπος δέν φοβᾶται τίποτε, καμιάἐχθρότητα, κανένα ἀντίξοο σύμβαμα στή ζωή. Νιώθει τήν ψυχή του σάν τόν ἀγρό στόν ὁποῖο ἦταν κρυμμένος ὁἀνεκτίμητος θησαυρός, νιώθει ὁ εὐτυχέστερος καί πλουσιότερος τῶν ἀνθρώπων πού κατέχει τό Θεό καί τά σύμπαντα. Νιώθει ὅτι ἀξίζει νά ζεῖ τή ζωή του, ὁτιδήποτε κι ἄν τοῦ συμβαίνει. Εἶναι αἰσιόδοξος, εἰρηνικός καί πράος.

Μέ τή θεία εὐχαριστία ὁἄνθρωπος ὑπερβαίνει τή φθορά καί τό θάνατο, γιατίὁἄρτος τῆς εὐχαριστίας εἶναι «φάρμακον ἀθανασίας, ἀντίδοτος τοῦ μήἀποθανεῖν»261. Αὐτό φυσικά δέν ἀναφέρεται στή φυσικήἀθανασία, γιατί τῶν ἀνθρώπων, εἴτε αὐτοί κοινωνοῦν εἴτε ὄχι, οἱ μέν ψυχές δέν πεθαίνουν γιατί εἶναι φύσει ἀθάνατες, τά δέ σώματα ὅλα ἀνεξαίρετα θ’ ἀναστηθοῦν ἐκ τῶν νεκρῶν κατά τή Δευτέρα Παρουσία. ῾Η ἀθανασία πού προέρχεται ἀπό τήν κοινωνία τῶν ἀχράντων μυστηρίων εἶναι ἀθανασία ποιοτική, δηλαδήἀθανασία πνευματική στούς κόλπους τῆς θείας βασιλείας, ἀθανασία ζωῆς κοντά σ‘τον ἄφθαρτο Θεό, σέἀντίθεση μέ τόν πνευματικό θάνατο262, τή ζωή δηλαδή τήν ἀθάνατη μακριάἀπό τό Θεό, στόν τόπο τῆς βασάνου. Τήν ἀθανασία αὐτή προετοιμάζει ἡ θεία κοινωνία πού σάν ζύμη θεοποιητική μετατρέπει τήν ἀνθρώπινη φύση στή δική της ποιότητα, χαρίζοντάς της τήν ἄφθαρτη ζωή στόν ἄπειρο αἰώνα τοῦ Θεοῦ.

187. ᾿Επιτρέπεται ἡ χρήση ἀζύμων γιά τήν τέλεση τῆς θείας εὐχαριστίας;

῎Οχι, δέν ἐπιτρέπεται. Κατά τήν ὀρθόδοξη πίστη γιά τήν τέλεση τῆς θείας εὐχαριστίας χρησιμοποιοῦνται ἔνζυμος ἄρτος (κοινό ψωμί ζυμωτό) καί οἶνος «ὕδατι κεκραμένος» (νάἔχει μέσα του ἀνακατεμένο νερό). Τή θέση αὐτήἐκφράζει ἡἁγ. Γραφή καίἡ παράδοση τῆς ᾿Εκκλησίας. Κατά τή διήγηση τοῦ Δ´ Εὐαγγελίου τό Πάσχα τότε δέν συνέπιπτε τήν Παρασκευή, 14 τοῦ μήνα Νισάν, ἄλλα τό Σάββατο, 15 τοῦἴδιου μήνα. Γιαυτό καί οἱἀρχιερεῖς καί οἱ γραμματεῖς δέν εἰσῆλθαν στό πραιτώριο τήν Παρασκευή, ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ, «ἵνα μή μιανθῶσιν, ἀλλ’ ἵνα φάγωσι τό Πάσχα»263. ῾Ως γνωστόν, ἡ βρώση τῶν ἀζύμων ἄρχιζε ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα τοῦ Πάσχα, δηλαδή τόἑσπέρας τῆς Παρασκευῆς (14 Νισάν) καί διαρκοῦσε ἑπτάἡμέρες. ῾Ο Κύριος τό τελευταῖο Πάσχα τῆς ζωῆς του τόἔφαγε τό βράδυ τῆς Πέμπτης (13 Νισάν), δηλαδή σέἐποχή πού δέν ἦταν ἐν χρήσει ἄζυμος ἄρτος. ῎Αρα ὁ Κύριος, συστήνοντας τό Πάσχα τῆς Καινῆς Διαθήκης, χρησιμοποίησε σαφῶς ἔνζυμο ἄρτο. ᾿Αλλά καί οἱ Χριστιανοί τῆς πρώτης ἀποστολικῆς ᾿Εκκλησίας, οἱ προσκαρτεροῦντες στά῾Ιεροσόλυμα «τῇ κλάσει τοῦἄρτου»264, χρησιμοποιοῦσαν ἔνζυμο ἄρτο, ἐξαιρουμένων τῶν ᾿Ιουδαϊζόντων, πού χρησιμοποιοῦσαν ἄζυμα.

᾿Από τήν πράξη αὐτή τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας παρεξέκλιναν οἱ Ρωμαιοκαθολικοί (ἀπό τόν 10 αἰώνα) καί οἱ Διαμαρτυρόμενοι (οἱ᾿Αγγλικανοί χρησιμοποιοῦν καίἔνζυμο ἄρτο), χρησιμοπιοῦντες ἄζυμο ἄρτο γιά τήν τέλεση τῆς θείας εὐχαριστίας.

188. Εἶναι σωστήἡἀπαγόρευση κοινωνίας τῶν λαϊκῶν ἐκ τοῦ θείου ποτηρίου (τοῦ οἴνου);

῎Οχι δέν εἶναι. ῾Ο Κύριος ἡμῶν κατά τή σύσταση τοῦ μυστηρίου διέταξε ρητῶς· «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες». Τό «πάντες» ἐδῶ σημαίνει ὅλους. Τίποτε περισσότερο καί τίποτε λιγότερο. ῾Η ὀρθόδοξη ῾Ομολογία γράφει σχετικῶς· «῾Η κοινωνία τοῦ μυστηρίου τούτου πρέπει νά γίνηται καί κατά τά δύο εἴδη τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου τόσον ἀπό τούς πνευματικούς ὅσον καίἀπό τούς κοσμικούς»265.

᾿Από τήν πράξη αὐτή τῆς ᾿Ορθόδοξης ᾿Εκκλησίας μέ τήν ὁποία συμφωνοῦν καί οἱ Διαμαρτυρόμενοι, ἀποκλίνει ἡ Λατινική᾿Εκκλησία, ἡὁποία ἀπό τόν 12ο αἰώνα ἀπαγορεύει τήν κοινωνία τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ στούς λαϊκούς. ῾Υπ’ ἀμφότερα τά εἴδη τῆς εὐχαριστίας κοινωνοῦν μόνο οἱ λειτουργοῦντες κληρικοί. Οἱἐπίσκοποι, βέβαια κι ὁ Πάπας δικαιοῦνται νάἐπιτρέπουν τήν κοινωνία τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ στούς λαϊκούς κυρίως σέὅσους προσέρχονται στόν Παπισμό, τούς Μαρωνίτες καί τούς Οὐνίτες.

Γιά νά δικαιολογήσουν τήν πράξη τους αὐτή οἱ Λατίνοι προφασίζονται προφάσεις πολλές, κυριότερες τῶν ὁποίων εἶναι· ῾Η ἔλλειψη οἴνου σέ πολλά μέρη· ὁ φόβος μήπως κατά τήν κοινωνία χυθεῖ τό αἷμα τοῦ Κυρίου· ἡἀδυναμία πούἔχουν πολλοί νά γεύονται τοῦ οἴνου (τῆς ὀξύτητας προφανῶς)· τόἀδύνατο νά διατηρεῖται ὁ οἶνος ἐπί μακρό χρονικό διάστημα κ.ἄ. ῞Οτι οἱ λόγοι αὐτοί εἶναι ἀνίσχυροι νά δικαιολογήσουν μιά τέτοια σημαντική καινοτομία, εἶναι φανερό γιάἕνα ἀπροκατάληπτο κριτή. ᾿Απομένει ὡς βασικός λόγος ἡἐξύψωση τοῦ κλήρου ὑπέρ τόν λαό, πράγμα πού ταιριάζει στό πνεῦμα καί τίς τάσεις τῆς ᾿Εκκλησίσς αὐτῆς.

189. Τί εἶναι ὁ θεολογικός ὅρος ὴ῏ὃὴ῏ἣἂὦὰὃὦἂὰ266;

῾Ο ὅρος σημαίνει συνακολουθία. Προέρχεται ἀπό τή σχολαστική θεολογία (ἀπό τό Θωμᾶ τόν ᾿Ακινάτη) καί σκοπόἔχει νά θεμελιώσει θεολογικά τήν πράξη τῆς Λατινικῆς ᾿Εκκλησίας ν’ ἀρνεῖται νά μεταδώσει τό αἷμα τοῦ Κυρίου στούς λαϊκούς.

Κατά τή θεωρία αὐτήὅπου ὑπάρχει σῶμα, ἐκεῖ πρέπει νάὑπάρχει καί τό αἷμα τόἐμπεριεχόμενο σ’ αὐτό. Τόὅποιο σῶμα χωρίς τό αἷμα του εἶναι ἀδιανόητο. Συνεπῶς στόν ἄρτο τῆς θείας εὐχαριστίας εἶναι παρών ὁλόκληρος ὁ Χριστός μέ τό σῶμα καί τό αἷμα του. ῎Αρα κοινωνώντας κανείς τοῦἄρτου, κοινωνεῖ καί τοῦ συνημμένου αἵματος, ἄσχετα ἄν ἐσθίοντας τήν ὄστια δέν ἔχει τήν αἴσθηση ὅτι κοινωνεῖ καί τοῦ αἵματος τοῦ Κυρίου!

Σ’ αὐτό τό συμπέρασμα καταλήγει κανείς, ὅταν προσπαθεῖ νά συλλάβει καί νάἐξηγήσει τίς ἀλήθειες τῆς πίστεως μέ βάση λογικά τεχνάσματα καίἀνθρώπινα φιλοσοφικά κατασκευάσματα. ῎Ασχετα ὅμως μέ αὐτό, νά γνώριζε ἄραγε ὁ Θωμᾶς ὁ᾿Ακινάτης περισσότερα ἀπό τόν Κύριο, ὁὁποῖος ἱδρύοντας τό θεῖο μυστήριο, καμιά δέν ἄφησε ἀμφιβολία περί τῆς ὑπ’ ἀμφότερα τά εἴδη (τοῦἄρτου καί τοῦ οἴνου) κοινωνίας αὐτοῦὑπό τῶν πιστῶν; («Λάβετε φάγετε... πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες»)267.

190. Τά βαπτισμένα νήπια πρέπει νά κοινωνοῦν τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ;

Βεβαίως πρέπει, γιατί καί αὐτά εἶναι κανονικά μέλη τῆς ᾿Εκκλησίας καίἔχουν ἀνάγκη, ὅπως καί οἱἐνήλικες, τῆς θείας εὐχαριστίας γιά νάἔχουν μέσα τους ζωή, σύμφωνα μέ τούς λόγους τοῦ Κυρίου· «᾿Εάν μή φάγητε τήν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦἀνθρώπου, καί πίητε αὐτοῦ τό αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωήν ἐν ἑαυτοῖς»268.

Τήν πράξη αὐτή τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας τήν ἀναγόμενη στούς ἀποστολικούς χρόνους, ὅπως καίὁ νηπιοβαπτισμός, ἀθέτησαν ἡ Ρωμαϊκή᾿Εκκλησία καί μαζί μ’ αὐτήν καί οἱ Προτεστάντες, ἀπαγορεύοντες τή θεία μετάληψη στά βαπτισθέντα νήπια, μέ τό αἰτιολογικόὅτι αὐτάἐπειδή δέν ἔχουν, λόγῳ τῆς ἡλικίας τους, ἀνεπτυγμένη τή συνείδησή τους δέν μποροῦν, κατά τούς λόγους τοῦ Παύλου269, νά διακρίνουν τό σῶμα τοῦ Κυρίου ἀπό τόν κοινόἄρτο. Οἱ λόγοι ὅμως αὐτοί τοῦ Παύλου, ἀναφερόμενοι προφανῶς στούς ἐνήλικες, δέν ἔχουν σχέση μέ τάἄωρα νήπια, τάὁποῖα ἀκριβῶς ἐπειδή στεροῦνται κρίσεως καί λόγου, δέν μποροῦν νά κοινωνήσουν ἀναξίως, πράγμα πούἀποτελεῖ τό κέντρο τῆς σκέψεως τοῦ᾿Αποστόλου.

Δέν βλέπουμε ἄλλωστε τό λόγο γιατίἡἔλλειψη κρίσεως καί λόγου νάἐμποδίζει τά νήπια νά δέχονται τή θεία εὐχαριστία (ὅπως καί τό χρίσμα) καί νά μήν τάἐμποδίζει νά δέχονται τή χάρη τοῦἱεροῦ βαπτίσματος.

191. Πότε γίνεται ἡ μεταβολή τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ;

Κατά τήν ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία ἡ μεταβολή τῶν τιμίων δώρων γίνεται διά τῆς ἐπικλήσεως τοῦ῾Αγίου Πνεύματος· «Καί ποίησον τόν μέν ἄρτον τοῦτον τίμιον σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου κ.λπ.», μετά τήν ἐκφώνηση τοῦἱερέα· «Τά σάἐκ τῶν σῶν...». ῾Η στιγμή αὐτή εἶναι ἡἱερότερη τῆς θείας λειτουργίας, κατ’ αὐτή δέ γονατίζουν μέ εὐλάβεια οἱ πιστοί270. ᾿Αντίθετα κατά τή Δυτική᾿Εκκλησία ἡ μεταβολή γίνεται κατά τήν ἐκφώνηση τῶν ἱδρυτικῶν λόγων τοῦ μυστηρίου· «Λάβετε, φάγετε κ.λπ.».

῞Οτι πρόκειται κι ἐδῶ περί καινοτομίας εἶναι φανερό. Σέὅλες τίς ἀρχαῖες λειτουργίες ὑπάρχει ἡ πρός μεταβολήν ἐπίκληση, πράγμα πού τονίζει τήν πράξη τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας. Εἶναι δέἐνδεικτικοί καί οἱ λόγοι τοῦ Μεγάλου Βασιλείου· «Τά τῆς ἐπικλήσεως ρήματα ἐπί τῇἀναδείξει τοῦἄρτου τῆς εὐχαριστίας καί τοῦ ποτηρίου τῆς εὐλογίας τίς τῶν ῾Αγίων ἐγγράφως ἡμῖν καταλέλοιπε;».

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ .

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ

158. Τί εἶναι τό βάπτισμα;

Τό βάπτισμα εἶναι τό ἱερό μυστήριο τῆς ᾿Εκκλησίας κατά τόὁποῖο ὁ πιστεύων στόν ᾿Ιησοῦ Χριστόἄνθρωπος βαπτιζόμενος μέ τριπλή κατάδυση καίἀνάδυση σέἁγιασμένο ὕδωρ καί στόὄνομα τῆς ῾Αγίας Τριάδος, ἀπό τή μιά μεριάἐλευθερώνεται ἀπό τό σῶμα τῆς προπατορικῆς ἁμαρτίας καί τῆς ἐνοχῆς τῆς ὀφειλόμενης σ’ αὐτή, ἀπό τήν ἄλλη δέἀναγεννᾶται πνευματικά σέ μία νέα ἔνθεη ὕπαρξη καί ζωή, γίνεται υἱός τοῦ Θεοῦ καί κληρονόμος τῆς ἀφθαρσίας καί τῆς ἀθανασίας. Κατά τό βάπτισμα ὁἄνθρωπος ἀποβάλλει τόν παλαιό᾿Αδάμ καί ντύνεται τό Χριστό, ἀποκτώντας καθαρή καίἄσπιλη τή θεία εἰκόνα μέ τήν ὁποία πλάστηκε ἀπό τό Θεό καί τήν ὁποία ἀχρείωσε ἡἁμαρτία.

Παρ’ ὅλα τοῦτα καί κατά τρόπο μυστηριώδη καίἀνεξήγητο ἡἁμαρτητικήἐπιθυμία καίὁρμήἐξακολουθοῦν νά παραμένουν καί στό βαπτισθέντα, χωρίς ὅμως νά καταλογίζονται σάν ἁμαρτία στή φύση πούἐλευθερώθηκε ἀπό τό προπατορικόἁμάρτημα, ἐνῶἡἴδια ὁρμή στόν ἀβάπτιστο πούἔχει ψυχή μολυσμένη ἀπό τήν ἀδαμική παράβαση, καταλογίζεται ὡς ἁμαρτία. ῾Η μετά τό βάπτισμα παρουσία τῆς ἁμαρτητικῆς ὁρμῆς ἀποτελεῖ προφανῶς μέσο τῆς θείας παιδαγωγίας, ἀποτελούσα κίνητρο ἀγώνων τοῦἀναγεννημένου κατά τῶν παθῶν καί τῆς ἁμαρτίας καί μέσο ἠθικῆς καί πνευματικῆς ἐμπεδώσεως καί τελειώσεως. ῾Η ἀδιαφορία ὅμως ἔναντι τῆς ἁμαρτητικῆς ὁρμῆς μπορεῖ νάὁδηγήσει τό βαπτισθέντα σέ πτώσεις ἠθικές καί στήν ἀπώλεια τῆς αἰώνιας ζωῆς. Τό βάπτισμα εἶναι τό μυστήριο διά τοῦὁποίου ὁἄνθρωπος γίνεται ἐπίσημα μέλος τῆς ᾿Εκκλησίας καίἀποκτᾶ τό δικαίωμα νά μετέχει καί τῶν ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν μυστηρίων.

Καί μιά τελευταία λέξη. ῞Οπως τ’ ἀποτελέσματα τῆς δικαιώσεως εἶναι καίἀρνητικά καί θετικά, δηλαδήἀπό τή μιά μεριά κάθαρση ἀπό τήν ἁμαρτία καίἀπό τήν ἄλλη πνευματικήἀναγέννηση καίἀνακαίνιση τοῦἀνθρώπου, τάἴδια ἀποτελέσματα ἔχει καί τόἱερό βάπτισμα, ὅπως εἴδαμε πιό πάνω, τόὁποῖο εἶναι καί τό ληπτικόὄργανο τῆς δικαιώσεως.

159. ῎Εχει θεία σύσταση τό βάπτισμα;

῎Εχει καί μάλιστα τέτοια πού νά μήν μπορεῖ κανείς νά τήν ἀμφισβητήσει. Διότι τό βάπτισμα τόἵδρυσε ὁἴδιος ὁ Κύριος μετά τήν ἀνάστασή του, ὅταν ἐμφανισθείς στούς μαθητές τούς ἔδωσε ἐντολή νά μεταφέρουν τήν πίστη σέὅλα τάἔθνη τῆς γῆς καί νά βαπτίζουν τούς ἀνθρώπους στόὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ῾Αγίου Πνεύματος, τονίζοντας ὅτι αὐτός πού θά πιστέψει καί θά βαπτιστεῖ θά σωθεῖ, ἐνῶἐκεῖνος πού θ’ ἀπιστήσει θά κατακριθεῖ212. ῾Η γνώμη ὅτι τό βάπτισμα συνεστήθη πρίν ἀπό τήν ἀνάσταση, ὅταν ὁ Σωτήρας βαπτίσθηκε στόν ᾿Ιορδάνη ἤὅταν ἔστειλε τούς μαθητές του νά βαπτίζουν ἤ, τέλος, κατά τό νυχτερινόἰδιωτικό διάλογο πού εἶχε μέ τό Νικόδημο, εἶναι ἀστήρικτη καίἀβάσιμη. ῞Ενεκα τῆς ἀναντίλεκτης σύστασής του ἀπό τόν Κύριο τό βάπτισμα ὀνομάζεται μυστήριο «κυριακόν».

160. Τό βάπτισμα εἶναι ἀπαραίτητο γιά τή σωτηρία;

Ναί, εἶναι. ῾Ο φυσικός ἄνθρωπος πού κουβαλάει μέσα του τή νέκρωση τῆς φθορᾶς καί τοῦ πνευματικοῦ θανάτου δέν μπορεῖ νά δεῖ τό Θεό καί νά ζήσει στήν αἰώνια θεία βασιλεία. Αὐτό φυσικά δέν σημαίνει ὅτι σέἔκτακτες περιπτώσεις ὁ Θεός δέν μπορεῖ νά χορηγήσει τή σωτηρία, παρακάμπτοντας τόν κανονικόἀγωγό τοῦἱεροῦ βαπτίσματος. Αὐτό βέβαια ἀποτελεῖἰδιωτικήὑπόθεση τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία ἐμεῖς δέν γνωρίζουμε καί πολύ λιγότερο δέν μποροῦμε ν’ ἀμφισβητήσουμε. Τήν ἀναγκαιότητα τοῦ βαπτίσματος ὡς μέσου σωτηρίας βλέπουμε στά λόγια τοῦ Σωτῆρος στή συνομιλία πού εἶχε μέ τό Νικόδημο· «᾿Αμήν ἀμήν λέγω σοι, ἐάν μή τις γεννηθῇἐξ ὕδατος καί Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ»213.

Στό αὐτό πνεῦμα κινοῦνται καί οἱ λόγοι ᾿Ιωάννη τοῦ Βαπτιστῆ, ὁὁποῖος διαστέλλοντας τό δικό του βάπτισμα στόν ᾿Ιορδάνη «ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν» ἀπό τό λυτρωτικό βάπτισμα τοῦ Κυρίου, τόνισε ὅτι «αὐτός –δηλ. ὁ Κύριος– ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καί πυρί»214. Τήν ἴδια ἔννοια ἔχουν καί οἱ χαρακτηρισμοί τοῦ βαπτίσματος ὡς «λουτροῦ παλιγγενεσίας καίἀνακαινίσεως Πνεύματος ῾Αγίου»215, ὡς λουτροῦ δηλ. μέ τόὁποῖο ὁἄνθρωπος γίνεται πάλι ὅπως ἦταν πρίν ἀπό τήν πτώση του καίἀνακαινίζεται ἀπό τήν παλαιότητα τῆς ἁμαρτίας στήν ὁποία ὑποδουλώθηκε διά τῆς παρακοῆς τοῦ᾿Αδάμ· ὡς φωτισμοῦἤ φωτίσματος216, μέ τήν ἔννοια ὅτι ὁ βαπτιζόμενος γεμίζει ἀπό τό φῶς τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, ἔτσι πού νά μπορεῖ νά ζεῖὡς «τέκνον φωτός»217. Στό πνεῦμα αὐτό οἱ κατηχούμενοι καλοῦνταν στήν ἀρχαία ᾿Εκκλησία «φωτιζόμενοι», οἱ νεοβαπτισθέντες «νεοφώτιστοι» καί τό βάπτισμα «ἔνδυμα φωτεινόν».

161. Ποιά ἔννοια ἔχει ὁ νηπιοβαπτισμός;

Τά νήπια βαπτίζονται γιά νά καθαρθοῦν ἀπό τό μολυσμό τοῦ προπατορικοῦἁμαρτήματος καί νά εἶναι εὔθετα στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Διότι ἡ παρουσία τοῦ προπατορικοῦἁμαρτήματος στά νήπια, ἔστω κι ἄν αὐτά δέν ἔχουν προσωπικές ἁμαρτίες, τάἐμποδίζει νά γίνουν μέτοχα τῆς αἰώνιας ζωῆς. Γιά ν’ ἀποφευχθεῖ δέ τό θλιβερόἐνδεχόμενο νά πεθάνουν ἀβάπτιστα, εἰσήχθη πολύ νωρίς στήν ἀρχαία ᾿Εκκλησία ὁ νηπιοβαπτισμός, πού στήν ἐποχή τῶν αἱρέσεων ἦταν ἰσχυρόὅπλο κατά τοῦ Πελαγιανισμοῦ, πού δίδασκε ὅτι διά τῆς παραβάσεως τοῦ προπάτορα ἡ φύση δέν ἔπαθε καμιά οὐσιαστική ζημία ἀπό τήν ἁμαρτία. Στήν ἁγ. Γραφή δέν ὑπάρχει βέβαια ἄμεση μαρτυρία περί τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ· ὑπάρχουν ὅμως ἔμμεσες μαρτυρίες καίἐνδείξεις σέὅσα λέγονται περί βαπτίσματος ὁλόκληρων οἴκων218, στούς ὁποίους εἶναι λογικό νάὑποτεθεῖὅτι ὑπῆρχαν καί μικρά παιδιά.

῾Υπάρχει βέβαια ἡ αἰτίαση κατά τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ, ὅτι στά νήπια ἐλλείπει ἡ πίστη πού εἶναι ὁἀπαραίτητος ὅρος λήψεως τοῦ βαπτίσματος, σύμφωνα μέὅσα εἶπε ὁ Κύριος· «῾Ο πιστεύσας καί βαπτισθείς σωθήσεται». Αὐτό εἶναι ἀλήθεια. Δέν ὑπάρχει δέ καμία ἀμφιβολία ὅτι τό τέλειο βάπτισμα εἶναι ἐκεῖνο στόὁποῖο ὁἄνθρωπος προσέρχεται μέ πίστη στό Σωτήρα καί μέ συναίσθηση τῆς σημασίας τῆς μυστηριακῆς τελετῆς, δηλαδή τό βάπτισμα τῶν ἐνηλίκων. ᾿Εντούτοις ἡἔλλειψη τῆς πίστεως δέν παρακωλύει τή λυτρωτικήἐνέργεια τῆς χάριτος στά τρυφερά νήπια, στάὁποῖα δέν ὑπάρχει καί τό στοιχεῖο τῆς προσωπικῆς ἁμαρτίας πούἀποτελεῖ τό κύριο ἐμπόδιο ἐπενέργειας τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ.

162. ῾Υπάρχουν καίἄλλα Βαπτίσματα ἐκτός ἀπό τόἐν ὕδατι;

Ναί, εἶναι τό βάπτισμα τοῦ μαρτυρίου, τόὁποῖο μπορεῖ ν’ ἀναπληρώσει τό κανονικόἐν ὕδατι βάπτισμα. Στήν ᾿Εκκλησία μας ὑπάρχει ἡ πεποίθηση ὅτι οἱἀληθεῖς μάρτυρες τῆς πίστεως, ὅσοι δηλαδήἑκουσίως καίἀπόἀγάπη ὑφίστανται τό θάνατο ὑπέρ τῆς χριστιανικῆς τους πίστεως, εἶναι δυνατό, εἴτε βαπτισμένοι εἴτε ὄχι, νά δικαιωθοῦν καί νά κερδίσουν τήν αἰώνια ζωή. Μαρτυρίες ἀπό τή Γραφή προσάγονται συνήθως οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου· «Πᾶς οὖν ὅστις ὁμολογήσει ἐν ἐμοίἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω κἀγώἐν αὐτῷἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦἐν οὐρανοῖς»219. Καί· «῞Ος γάρ ἄν θέλῃ τήν ψυχήν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει· ὅς δ’ ἄν ἀπολέσῃ τήν ψυχήν αὐτοῦἕνεκεν ἐμοῦ, εὑρήσει αὐτήν»220. Κατά τόν Κυπριανό τό βάπτισμα τοῦ μαρτυρίου εἶναι τό μέγιστο καίἐνδοξότατο τῶν βαπτισμάτων. Τήν πεποίθηση τῆς ᾿Εκκλησίας στό βάπτισμα τοῦ μαρτυρίου τρανότατα βεβαιώνει ἡἑορτή τῶν νηπίων τῶν σφαγιασθέντων ἀπό τήν ῾Ηρώδη (29 Δεκεμβρίου).

163. Τί εἶναι τό βάπτισμα τῆς ἐπιθυμίας;

Τό βάπτισμα τῆς ἐπιθυμίας (ὲὰἆὦἂὖἣ῟ὖὺ῝ὰἣἂὃἂὖ) εἶναι δόγμα τῆς Ρωμαϊκῆς ᾿Εκκλησίας, ἄγνωστο στήν ὀρθόδοξη θεολογία. Κατά τήν ἐν Τριδέντῳ σύνοδο τό προπατορικόἁμάρτημα δέν ἀπαλείφεται ἄνευ τοῦ λουτροῦ τῆς ἀναγεννήσεως ἤ τοῦ πόθου γι’ αὐτό (ὖἂὃὸ῝ὰἇὰὴἶ῏ἶὸὼὸὃὸἶὰὦἂ῏ὃἂὖὰ῟ὦὸἢ῟ὖὖἇ῏ὦ῏)221. Κατά τή θεωρία αὐτή, ὅσοι ἐπιθυμοῦν διακαῶς νά βαπτισθοῦν, διά πολλούς ὅμως λόγους δέν μποροῦν νά πραγματοποιήσουν τήν ἐπιθυμία τους αὐτή, μπορεῖ νά τύχουν τῆς δικαιώσεως δυνάμει τῆς μετάνοιας καί τῆς ἀγάπης, τίς ὁποῖες προϋποθέτει ὁ πόθος πρός τό Χριστό καί τήν ᾿Εκκλησία. ᾿Από τή Γραφή προσάγονται ὡς μαρτυρίες τά χωρία· Λουκ. 7,47· «Οὗ χάριν λέγω σοι, ἀφέωνται αἱἁμαρτίαι αὐτῆς αἱ πολλαί, ὅτι ἠγάπησε πολύ»· καί᾿Ιωάν. 14,21· «῾Ο δέἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ Πατρός μου, καίἐγώἀγαπήσω αὐτόν καίἐμφανίσω αὐτῶἐμαυτόν». ῞Οτι ὅμως τά χωρία αὐτά, ὁμιλοῦντα γενικῶς περίἀγάπης δέν μποροῦν νά στηρίξουν τό δόγμα περί τοῦ βαπτίσματος τῆς ἐπιθυμίας εἶναι φανερό, τόσο περισσότερο ὅσο σιγοῦν σχετικῶς οἱ πηγές τῆς ᾿Αποκαλύψεως. ῾Ο ἱερός μάλιστα Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός ἐκφράζεται κατ’ αὐτοῦ222.

164. Ποιά εἶναι ἡ τύχη τῶν νηπίων πού πεθαίνουν ἀβάπτιστα;

Τόἐρώτημα αὐτό εἶναι πολύ δύσκολο καί δέν μποροῦμε νάἀπαντήσουμε σ’ αὐτόἀπό τήν ὀπτική γωνία τῆς γῆς. Μόνο στήν ἄλλη ζωή θά τόἐννοήσουμε, ὅπως γενικότερα θάἐννοήσουμε καί τήν τύχη τοῦἀνθρώπου ἀμέσως μετά τό θάνατο. Τό ζήτημα τῆς τύχης τῶν νηπίων πού πεθαίνουν ἀβάπτιστα ἀνάγεται τελικά, στήν εὐσπλαχνία καί τήν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ, ὁὁποῖος οἰκονομεῖ τή ζωή καί τό θάνατο ὅλων τῶν λογικῶν πλασμάτων του.

Τόἐρώτημα πού θέσαμε εἶναι δύσκολο γιατί προσδιορίζεται ἀπό δύο βασικές προτάσεις ἀσυμβίβαστες μεταξύ τους· πρῶτον, τά νήπια πού πεθαίνουν ἀβάπτιστα ἐπειδή φέρουν τό προπατορικόἁμάρτημα δέν μποροῦν νά εἰσέλθουν στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν καί δεύτερον, τά αὐτά νήπια ἐπειδή δέν ἔχουν προσωπικές ἁμαρτίες δέν μποροῦν νάἐξακοντισθοῦν στήν αἰώνια κόλαση. ῾Ο ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός γράφει· «Τούς δέ (τά νήπια πού πέθαναν ἀβάπτιστα) μήτε δοξασθήσεσθαι μήτε κολασθήσεσθαι παρά τοῦ δικαίου κριτοῦὡς ἀσφραγίστους μέν ἀπονήρους δέ, ἀλλά παθόντας μᾶλλον ἤ δράσαντας»222α. Νάὑποθέσουμε ὅτι τάἀβάπτιστα νήπια βρίσκονται ἐνδιάμεσα μεταξύ παραδείσου καί κολάσεως (ὑπάρχει μιά τέτοια ἐνδιάμεση κατάσταση;) ἤὅτι ὑφίστανται ἐλαφρότατες βασάνους;

᾿Εν πάσῃ ὅμως περιπτώσει θεωρίες πού διατυπώνονται ἀπό ρωμαιοκαθολικούς θεολόγους πρός ἐξοικονόμηση τῆς δυσχέρειας, ὅτι οἱ προσευχές τῶν γονέων μποροῦν νά σώσουν τάἀβάπτιστα νήπια ἤὅτι αὐτά, ἀποκτῶντα συνείδηση, μποροῦν νά σωθοῦν διά τοῦ βαπτίσματος τοῦ πόθου πρός τό βάπτισμα, εἶναι θεωρίες ἀλλόκοτες καίἀστήρικτες πούἔρχονται σέἀντίθεση πρός τήν περί βαπτίσματος διδασκαλία τῆς πίστεως.

165. Τί φρονοῦν περί τῆς οὐσίας τοῦ βαπτίσματος οἱ Διαμαρτυρόμενοι;

Τά περί τῆς οὐσίας τοῦ βαπτίσματος διδάγματα τῶν Διαμαρτυρομένων εἶναι ἀνάλογα πρός τίς περί προπατορικοῦἁμαρτήματος καί δικαιώσεως ἰδιαίτερες ἀντιλήψεις τους. ᾿Ενῶ γιά μᾶς τό βάπτισμα καταργεῖ τήν ἁμαρτία ἀπό τήν ψυχή τοῦ βαπτιζομένου ἀναγεννώντας καίἀναπλάσσοντας αὐτόν (τόἴδιο παρατηρεῖται καί στή δικαίωση), κατά τούς Προτεστάντες, τό μυστήριο δέν ἐξαλείφει τήν οὐσία τοῦ προπατορικοῦἁμαρτήματος ἀλλ’ ἁπλῶς αἴρει τήν ἐνοχή τήν ὀφειλόμενη τόσο σ’ αὐτόὅσο καί στίς προσωπικές ἁμαρτίες τῶν βαπτιζομένων, χωρίς ὡστόσο νά καθιστᾶ ἅγιο καί δίκαιο τόν ἄνθρωπο, ἐνισχύοντας ἁπλῶς τήν πίστη του κι ἐξασθενώντας τήν ὑφιστάμενη ἁμαρτία. ῾Η ἁμαρτία στόν ἄνθρωπο συγχωρεῖται ὄχι γιά νά μήν ὑπάρχει, ἀλλά γιά νά μήν καταλογίζεται.

Οἱἀντιλήψεις αὐτές δέν εἶναι σωστές. ῎Οχι μόνο διαστρεβλώνουν τήν ἀληθινήἔννοια τῆς δικαιώσεως (ἄρση τῆς ἁμαρτίας καίἀναγέννηση), ἀλλ’ ἔρχονται σέἀντίθεση πρός τή διδασκαλία τῆς Γραφῆς κατά τήν ὁποία τό βάπτισμα εἶναι «λουτρόν παλιγγενεσίας». ῾Ο ὅρος αὐτός ἐκφράζει θαυμάσια τήν οὐσία τοῦ βαπτίσματος. Τό βάπτισμα κάνει τόν ἄνθρωπο νέα γένεση, τοῦ χαρίζει καινούργια πνευματικήὕπαρξη, ἀπό τήν ὁποία ἔχει ἀφαιρεθεῖ τό στοιχεῖο τῆς ἁμαρτίας, τό δηλητήριο τῆς φθορᾶς καί τοῦ πνευματικοῦ θανάτου.

Τό βάπτισμα κατά τούς Διαμαρτυρομένους δέν ἐπαναλαμβάνεται. Σ’ αὐτό συμφωνοῦν μέ τούς ᾿Ορθοδόξους καί τούς Ρωμαιοκαθολικούς. ῞Ομως ἡ μήἐπανάληψη αὐτή δέν ὀφείλεται στή μοναδικότητα τῆς πνευματικῆς γεννήσεως πού μόνο μιά φορά γίνεται (ὅπως καίἡ φυσική γέννηση) οὔτε στόὅτι τό μυστήριο φέρει χαρακτήρα ἀνεξάλειπτο (Δυτικοί), ἀλλά στήν εἰδική συνθήκη πού δημιουργεῖται στό βάπτισμα μεταξύ Θεοῦ καίἀνθρώπου, ἡὁποία ἀπό μέρους τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀμετακίνητη καί ἀνεπανάλειπτη.

῞Οσοι ἐκ τῶν Διαμαρτυρομένων δέχονται τό μυστηριακό χαρακτήρα τοῦ βαπτίσματος ἀποδέχονται καί τόν νηπιοβαπτισμό (Λουθηρανοί). Αὐτόὅμως δέν γίνεται χωρίς ἀντίφαση πρός τή θεμελιώδη προτεσταντικήἀρχή περί πίστεως, ὡς τῆς μόνης δυνάμεως πού προσδιορίζει τήν ἐνέργεια τοῦ μυστηρίου. Πῶς μπορεῖ νάἐνεργήσει τό βάπτισμα στά νήπια, τάὁποῖα στεροῦνται λόγου καί πίστεως; Πρός ἐξοικονόμηση τοῦ πράγματος διατυπώθηκαν ἀλλόκοτες θεωρίες· ὅτι τά νήπια πού εἶναι εὐάρεστα στό Θεό καί προστατεύονται ἀπό τούς ἀγγέλους, πιστεύουν κι αὐτά χωρίς νά κατανοοῦν τό Θεό, ὅπως ὁ Δαβίδ στήν κοιλιά τῆς μητέρας του ἐξεδήλωνε τήν ἀφοσίωσή του στό Θεό καίὁ Βαπτιστής ᾿Ιωάννης σκιρτοῦσε ὁμοίως στήν κοιλιά τῆς ᾿Ελισάβετ, ὅταν αὐτήἄκουε τό χαιρετισμό τῆς Παρθένου Μαρίας223. ῎Αλλωστε ἡ πίστη δέν ἔχει ἀνάγκη τοῦ λόγου, ὁὁποῖος καμιά φορά τήν ἐμποδίζει, ἀλλ’ εἶναι προϊόν τοῦ παναγίου Πνεύματος.

Τέλος ὅσοι ἐκ τῶν Διαμαρτυρομένων (Καυάκεροι, Σωκινιανοί, ᾿Αρμινιανοί, Μεννωνίτες, ᾿Αναβαπτιστές) ἀπορρίπτουν τόν μυστηριακό χαρακτήρα τοῦ βαπτίσματος, φρονοῦντες ὅτι εἶναι ἁπλή τελετήἱδρυθείσα ὄχι ἀπό τόν Κύριο ἀλλάἀπό τούς ᾿Αποστόλους γιά τούς ἐξ ᾿Ιουδαίων καίἐθνικῶν ἐπιστρέφοντας τῶν ὁποίων ἐδήλωνε δημόσια τήν εἴσοδο στήν ᾿Εκκλησία, ἤ εἶναι ἁπλή εἰκόνα τῆς ἐσωτερικῆς καθάρσεως τοῦἀνθρώπου καί φραγίδα τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν στούς πιστεύοντες καί μετανοοῦντες, συναπορρίπτουν ὅλοι τόν νηπιοβαπτισμό, τοῦὁποίου δέν κατανοοῦν τή φύση καί τούς σκοπούς.

166. Εἶναι σωστό τό δι’ ἐπιχύσεως βάπτισμα τῶν Παπικῶν;

῎Οχι, δέν εἶναι. Διότι, κατά τήν ὀρθόδοξη πίστη, τό βάπτισμα γιά νά εἶναι ἔγκυρο καί κανονικό, πρέπει νά γίνεται στόὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος καί διά τριπλῆς καταδύσεως σέὕδωρ «εἰλικρινές», δηλαδήἀμιγές καί καθαρό224. ῎Αν λείπει ἕνας ἀπό τούς ὅρους αὐτούς τό μυστήριο εἶναι ἄκυρο. ῾Ως πρός τόν δεύτερο ὅμως ὅρο, δηλαδή τήν τριπλή κατάδυση, δέν ὑπάρχει ὁμοφωνία μεταξύ τῶν διαφόρων χριστιανικῶν ᾿Εκκλησιῶν.

Τό ρῆμα βαπτίζω σημαίνει βυθίζω. ᾿Απόἀρχαιοτάτων δέ χρόνων στήν ᾿Εκκλησία τό βάπτισμα ἐτελεῖτο διά τριπλῆς καταδύσεως σέὕδωρ. Τήν πράξη αὐτή τῆς ᾿Εκκλησίας μαρτυροῦν τά σωζόμενα βαπτιστήρια, εἰδικά κτίσματα κείμενα παραπλεύρως τοῦ ναοῦ, στάὁποῖα βαπτίζονταν οἱ κατηχούμενοι. ῾Ομοίως μαρτυρεῖἡ πράξη τῶν ἀποσχισθεισῶν ᾿Εκκλησιῶν τῶν ᾿Αρμενίων, Κοπτῶν καί᾿Αβυσσηνίων, πού τελοῦν τό βάπτισμα διά καταδύσεως. Εἶναι ἐνδεικτικόὅτι οἱ Πατέρες τῆς ᾿Εκκλησίας στάἔργα τους δέν μνημονεύουν ἄλλον τρόπο βαπτίσεως. Φυσικά στήν ἀρχαία ᾿Εκκλησία ὑπῆρχε τόἔκτακτο καί κατ’ οἰκονομία βάπτισμα τῶν κλινικῶν, δηλαδή τῶν ἀσθενῶν πού, καθηλωμένοι στό κρεβάτι, δέν μποροῦσαν νά μετακινηθοῦν, τόὁποῖο γινόταν δι’ ἐπιχύσεως καί ραντισμοῦ.

Στό ἔκτακτο αὐτό βάπτισμα στηριζόμενοι οἱ Ρωμαιοκαθολικοί καί προφασιζόμενοι λόγους ἀστηρίκτους, τήν τρυφερήἡλικία τῶν νηπίων, τάὁποῖα ἄν εἶναι ἀσθενικά κινδυνεύουν κατά τήν κατάδυση, τό γῆρας τῶν λειτουργῶν μέ τίς ἀρνητικές ἐπιπτώσεις του, τόἄτοπο τῆς γυμνώσεως προσώπων τοῦἑτέρου φύλου καί γενικά τίς δυσκολίες ἀπό τό ψυχρό κλίμα τῶν βορείων χωρῶν, ἤδη ἀπό τόν 14ο αἰώνα τόἐκτάκτως γινόμενο βάπτισμα δι’ ἐπιχύσεως εἰσήγαγαν ὡς κανονικό τῆς ᾿Εκκλησίας θεσμό. ῞Οτι ὅμως πρόκειται περίἐπιζήμιας καινοτομίας στή σειρά πολλῶν ἄλλων καινοτομιῶν τῆς ᾿Εκκλησίας αὐτῆς, μετά τάὅσα εἴπαμε δέν εἶναι δύσκολο νά κατανοηθεῖ.

167. Μπορεῖἄλλο πρόσωπο ἐκτός ἀπό τόν ἱερέα νά τελέσει τό βάπτισμα;

Ναί μπορεῖ, σέἔκτακτες ὅμως περιπτώσεις. Τό βάπτισμα αὐτό εἶναι ὁμοίως βάπτισμα ἀνάγκης. Γίνεται δέ συνήθως ἐνόψη ἐπικείμενου θανάτου. ῞Οταν, λόγου χάρη, ἕνα ἀβάπτιστο παιδίἀσθενήσει ξαφνικά καί κινδυνεύει νά πεθάνει, τότε μπορεῖ νά τό βαπτίσει καί λαϊκός, ἄνδρας ἤ γυναίκα225, κατά κανόνα ὅμως ὀρθόδοξος. Τό βάπτισμα μπορεῖ νά τό κάνει σέ νερόἁπλό καί φυσικό, κάνοντας τίς τρεῖς καταδύσεις καί λέγοντας τά καθιερωμένα λόγια· «Βαπτίζεται ὁ δοῦλος (ἤἡ δούλη) τοῦ Θεοῦ τάδε... εἰς τόὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ῾Αγίου Πνεύματος, ἀμήν». ᾿Ελλείψει ὕδατος τό βάπτισμα μπορεῖ νά γίνει καί στόν ἀέρα (ἀεροβάπτισμα). Καί στίς δύο περιπτώσεις (κυρίως ὅμως στήν πρώτη) τό βάπτισμα εἶναι ἔγκυρο καί δέν μπορεῖ νάἐπαναληφθεῖ, ὅταν παρέλθει ὁ κίνδυνος θανάτου.

Τό ἔκτακτο αὐτό βάπτισμα τελεῖ καίἡ Ρωμαϊκή᾿Εκκλησία, διευρύνουσα ὅμως τόν κύκλο τῶν προσώπων πού μποροῦν νά τόἐπιτελέσουν. Σέἀντίθεση μέ τή δική μας ᾿Εκκλησία πούἐπιτρέπει τήν τέλεσή του μόνο σέὀρθόδοξους λαϊκούς, ἡ Ρωμαιοκαθολική᾿Εκκλησία τόἐπιτρέπει καί σέ μή χριστιανούς, σέ᾿Ιουδαίους καί σέἐθνικούς. ῞Οτι ὅμως μιά τέτοια θεωρία, διαταράσσουσα τή «λογική» καί τόν φυσικό κύκλο τῶν μυστηρίων, εἶναι ἄκρως μηχανική, εἶναι προφανές καί αὐτονόητο.

Καί οἱ Διαμαρτυρόμενοι, τέλος, δέχονται τήν τέλεση τοῦ βαπτίσματος ἀπό πρόσωπα λαϊκά, ἐκτός ἀπό τούς Καλβινιστές, οἱὁποῖοι, ἀποδεχόμενοι ὅτι ὁ Θεός σώζει καί χωρίς τό βάπτισμα τούς προορισμένους στήν αἰώνια ζωή, δέν δίνουν καμιά σημασία στόἔκτακτο βάπτισμα τῆς ἀνάγκης.

168. Ποιά εἶναι ἡ θέση τοῦ προσώπου τοῦ λειτουργοῦ στήν τέλεση τῶν ἐκκλησιαστικῶν μυστηρίων;

῞Οπως εἰπώθηκε στά προηγούμενα, ὁ τελετουργός τῶν μυστηρίων εἶναι κατ’ οὐσίαν ὁἱδρυτής αὐτῶν, ὁ Κύριος ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστός. ῾Ο ἱερέας εἶναι ἁπλόὄργανο διά τοῦὁποίου ἐπιτελοῦνται τά μυστήρια.

Στό πνεῦμα αὐτόὁὀρθόδοξος ἱερέας κρύβει ἐπιμελῶς τό πρόσωπό του κατά τήν τέλεση τῶν μυστηρίων, ἀπαγγέλλοντας τίς ἱερουργίες σέ τύπο παθητικό (σέ τρίτο ἑνικό πρόσωπο) ὅπως· Βαπτίζεται ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ καί χρίεται, ἀρραβωνίζεται, στέφεται, μεταλαμβάνει, προχειρίζεται κ.τ.λ.

᾿Αντίθετα στή Ρωμαϊκή᾿Εκκλησία ὁ λειτουργός φέρεται νά τελεῖὁἴδιος τά μυστήρια, ἀπαγγέλλοντας τίς ἱερουργίες σέ πρῶτο ἑνικό πρόσωπο, ὅπως· ἐγώ σέ βαπτίζω, σέ χρίω κ.ο.κ. Τόὕφος αὐτό εἶναι ἐκφραστικό τοῦὀξέος χωρισμοῦ τοῦ κλήρου ἀπό τόν λαό, πού παρατηρεῖται στή Λατινική᾿Εκκλησία.

ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΧΡΙΣΜΑ

ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΧΡΙΣΜΑ

Όλα τα Ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας μας θεμελιώνονται επάνω στις Ιερές και αλάθητες σελίδες του Ευαγγελίου. Οι Ιδρυτικοί, όπως λέγονται, λόγοι των Μυστηρίων είναι λόγοι αυτού του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού ή των Ιερών Μαθητών και συνεχιστών του έργου Του. Μέσα σ' αυτά είναι και το Χρίσμα.

Το Χρίσμα είναι το Μυστήριον πού ακολουθεί μετά το Βάπτισμα, με το οποίον «γεμίζει ο νεοφώτιστος από το Άγιο Πνεύμα, το οποίο τον ενισχύει και τον κατευθύνει στην... πνευματική... ζωή». Το Μυστήριον του Χρίσματος βασίζεται στα εξής θεόπνευστα λόγια: Πρώτον μεν στην διαβεβαίωσι του Κυρίου: «ο πιστεύων εις εμέ, καθώς είπεν η γραφή, ποταμοί εκ της κοιλίας αυτού ρεόσουσιν ύδατος ζώντος, τούτο δε είπε περί του Πνεύματος ου έμελλαν λαμβάνειν οι πιοτεύοντες εις αυτόν» (Ίωάν. ζ' 38-39).

Είπε δηλαδή ο Κύριος ότι, όσοι θα επίστευαν σ΄ Αυτόν, θα έπαιρναν το Άγιον Πνεύμα. Αυτό δε ακριβώς το Άγιον Πνεύμα χορηγείται με το Μυστήριον του Χρίσματος. Δεν δίδεται με το Βάπτισμα, αλλά με το Χρίσμα. Το Βάπτισμα μας εξαγνίζει και μας παρέχει την δυνατότητα να δεχθούμε το Χρίσμα και δι' αυτού το Άγιον Πνεύμα.

Όπως αναφέρει το βιβλίον των «Πράξεων των Αποστόλων», όταν ένας από τους επτά διακόνους, ο Φίλιππος, πήγε από τα Ιεροσόλυμα στην Σαμάρεια και εκήρυξε το Ευαγγέλιον, επίστευσαν πολλοί και εβαπτίσθησαν. Δεν έλαβαν όμως το Άγιον Πνεύμα. Ήλθαν κατόπιν από τα Ιεροσόλυμα οι Άγιοι Απόστολοι Πέτρος και Ιωάννης και αφού έβαλαν τα χέρια τους επάνω στους βαπτισμένους, αυτοί «ελάμβαναν Πνεύμα Άγιον», γράφει το Ιερόν Κείμενον (Πράξ. η' 5-21).

Η επίθεσις αυτή των χειρών των Αγίων Αποστόλων είναι το μέσον, με το όποιον εδίδετο το Άγιο Πνεύμα, και αποτελεί την ορατήν πλευράν του Μυστηρίου του Χρίσματος. Δεν θα έκαμναν δε ποτέ οι Απόστολοι αυτήν την χειροθεσίαν, αν δεν τους την είχεν υποδείξει ο Ίδιος ο Κύριος. Αργότερα όμως, όταν έγιναν πολλοί οι Χριστιανοί, δεν επαρκούσαν πλέον οι Απόστολοι και οι κατά τόπους Επίσκοποι για να βάζουν τα χέρια τους επάνω στους βαπτιζομένους.

Γι' αυτό καθόρισε η Εκκλησία ενωρίτατα να τελείται το Χρίσμα με χρίσιν δια του Άγιου Μύρου. Η χρίσις άλλως τε ήτο γνωστή και από την Πάλαιαν Διαθήκην, διότι εχρίοντο με μύρον, ειδικόν δηλαδή έλαιον, οι βασιλείς, οι αρχιερείς και οι προφήται, και ελέγοντο «χριστοί Κυρίου» (Βλέπε Λευϊτ. δ' 5, Α' Βασ. κδ' 7, Γ Βασ. ιθ' 16).

Ο Χριστιανός, πού χρίεται μετά το Βάπτισμα του, γίνεται συγχρόνως και βασιλεύς και ιερεύς και προφήτης κατά χάριν. 'Ως βασιλεύς ηγεμονεύει με την χάριν του Αγίου Πνεύματος και κυριαρχεί στα πάθη του και στον εαυτόν του. 'Ως ιερεύς προσφέρει στον Κύριον, ως άλλην ευπρόσδεκτον θυσίαν, τον ίδιον τον εαυτόν του, την ολοπρόθυμη υπακοή και αφοσίωσί του σ΄ Εκείνον. Και ως προφήτης ασχολείται με τα λόγια του Θεού και εξαγγέλλει και σ΄ άλλους ανθρώπους το θέλημα του Θεού.

Υπάρχουν αρχαιότατες μαρτυρίες, πού βεβαιώνουν ότι το Χρίσμα ετελείτο, όπως το τελούμε οι Ορθόδοξοι σήμερα, ενωρίτατα στην Εκκλησία. Η Σύνοδος της Καρθαγένης, πού συνήλθεν επί της εποχής του Αγίου Κυπριανού το έτος 258, καθώρισεν ότι είναι ανάγκη να «χρίεται ο βεβαπτισμένος, ίνα λαβών χρίσμα, μέτοχος γένηται Χριστού». Για να είναι πράγματι δηλαδή Χριστιανός κάποιος, έπρεπε να χρισθή.

Πρόσθετε μάλιστα η Σύνοδος ότι «ο αιρετικός αγιάσαι έλαιον ου δύναται». Δεν μπορούσαν να έχουν άγιον έλαιον οι αιρετικοί, διότι δεν ανήκαν στην Εκκλησία. Και έτσι δεν είχαν «χρίσμα το παράπαν οι αιρετικοί». Για το Χρίσμα επίσης με χρίσιν δι' αγίου ελαίου ωμίλησε και η Σύνοδος της Λαοδικείας, πού συνήλθε τον 4ον μ.Χ. αιώνα (ΜΗ' κανών).

Ο δε Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, πού έζησε από το 312 έως το 386, όταν κατηχούσε όσους ήθελαν να γίνουν Χριστιανοί, τους εξηγούσε το κάθε τι και ειδικά για το Χρίσμα έλεγε: «Τω μεν φαινομένω μύρω το σώμα χρίεται, τω δε αγίω και ζωοποιώ Πνεύματι η ψυχή αγιάζεται. Κα! πρώτον χρίεσθε επί το μέτωπον... Είτα επί τα ώτα... Είτα επί την όσφρησιν... Μετά ταύτα επί τα στήθη... Τούτου του αγίου Χρίσματος καταξιωθέντες καλείσθε Χριστιανοί». Ο,τι δηλαδή γίνεται εδώ και χίλια επτακόσια περίπου χρόνια στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας, χωρίς καμμιά παραλλαγή.

Με το Χρίσμα παίρνομε κατά κάποιον τρόπο την επίσημη σφραγίδα, ότι ανήκομε στην Αγία Εκκλησία και μπορούμε να μετέχωμε στις δωρεές του Αγίου Πνεύματος.

Γι΄ αυτό και όταν μας χρίη ο ιερεύς, λέγει: «Σφραγίς δωρεάς Πνεύματος Αγίου. Αμήν». Αυτά βεβαίως δεν τα αισθάνονται και δεν τα ζουν οι «Ευαγγελικοί», διότι, όπως ετόνισε και η Σύνοδος της Καρχηδόνος, δεν έχουν καν άγιον έλαιον ως αιρετικοί πού είναι.

Εκτός όμως από τα λόγια του Κυρίου, τα όποια εσημειώσαμε στην αρχή, για την σύστασι του Μυστηρίου του Χρίσματος, υπάρχουν στην Καινή Διαθήκη και άλλα χωρία, πού αναφέρονται στο Χρίσμα και το διακρίνουν μάλιστα από το Βάπτισμα. Το αναφέρουν δε ως κάτι πολύ γνωστόν στους πιστούς.

Να, τι γράφει ο Απόστολος Παύλος στους Κορινθίους: «Ο δε βέβαιων ημάς συν υμίν εις Χριστόν και χρίσας ημάς Θεός, ο και σφραγισάμενος ημάς και δούς τον αρραβώνα του Πνεύματος εν ταίς καρδίαις ημών» (Β' Κορ. α' 21-22). Μας στερεώνει δηλαδή και μας στηρίζει ο Θεός, ο Οποίος μας έχρισε με την χάριν του Πνεύματος Του και μας εσφράγισεν ως ιδικούς Του και μας έδωσε το Πνεύμα ως αρραβώνα και εγγύησιν όλων των πνευματικών αγαθών, πού θα απολαμβάνωμε πλησίον Του.

Και προς τους Εβραίους τονίζει: «Διό αφέντες τον της αρχής του Χρίστου λόγον επί την τελειότητα φερώμεθα, μη πάλιν θεμέλιον καταβαλλόμενοι μετανοίας από νεκρών έργων, και πίστεως επί Θεόν, βαπτισμών διδαχής, επιθέσεως τε χειρών, αναστάσεως τε νεκρών και κρίματος αιωνίου» (Έβρ. ζ' 1-2).

Δεν είσθε δηλαδή πλέον αρχάριοι, τους λέγει. Δεν θα βάλωμε πάλι θεμέλια. Αυτά έγιναν στην αρχήν, όταν επιστεύσατε. Δεν πρέπει να αρχίζωμε να λέμε πάλι τι σημαίνει το Βάπτισμα το χριστιανικόν, τι η επίθεσις των χειρών, δηλαδή το Χρίσμα, και τι τα άλλα δόγματα. Αυτά είναι στοιχειώδη και για τους αρχαρίους. Πρέπει να προοδεύωμε προς την τελειότητα.

Theologika Drommena

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2012

Τι είναι η βασκανία, το "μάτι"; Γιατί κάποιος μπορεί να "ματιάσει" και κάποιος άλλος όχι;

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Translate

Αναγνώστες